2-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi

2-MAVZU. IQTISODIYOT NAZARIYASI FANINING PREDMETI,VAZIFALARI VA USLUBI


1-§. Iqtisodiyot va uning asosiy muammolari

Iqtisodiyotning doimiy va bosh masalasi jamiyat ehtiyojlarining cheksizligi va iqtisodiy resurslarning cheklanganligidir

Insonlarning moddiy va ma’naviy ne’matlarni ishlab chiqarish, iste’molchiga yetkazib berish hamda xizmatlar ko‘rsatishga qaratilgan, bir- biriga bog‘liqlikda amalga oshiriladigan faoliyatlar

Ehtiyojlarni cheklash

Resurslarni samarali uyg‘unlashtirish;

Resurslardan foydalanishning turli xil vari- antlaridan eng samaralisini tanlash;

Resurslar unumdorligini oshirish;

Iqtisodiy resurslar miqdorini ko‘paytirish;

Iqtisodiyotning asosiy muammosini hal qilish yo‘llari


Infratuzilma turlari

• 
  ishlab chiqarish infratuzilmasi;
  
• 
  ijtimoiy infratuzilma;
  
• 
  bozor infratuzilmasi;
  
• 
  qishloq xo‘jaligi infratuzilmasi
  

Iqtisodiyotning asosiy muammosi –
bu iqtisodiy resurslar cheklanganligi sharoitida jamiyatning cheksiz ehtiyojlarini qanday qilib to‘laroq qondirib berish mumkinligi
to‘g‘risidagi masaladir.

1. 
   §. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishi
   

Iqtisodiy bilimlarning paydo bo‘lishi

• 
  Miloddan avvalgi davrdagi qadimgi Misr, Hindiston, Xitoy, Yunoniston, Rim va Sharq mutafakkirlari (Xammurapi, Manu, Кonfutsiy, Кsenofont, Platon, Aristotel, Varran, M.Кaton, Кolumella va boshqalar)ning iqtisodiy qarashlari. Ular mehnat taqsimoti, yaratilgan mahsulot taqsimlanishi, boylikning vujudga kelishi, xo‘jalik yuritish qoidalari, mehnatni tashkil qilish, yerga mulkchilik masalalariga o‘z yondashuvlarini bayon qiladi.
  

Marjinalizm vakillari (marginal – me’yoriy, qo‘shilgan) tovar nafliligi, qo‘shilgan mehnat yoki resurs unumdorligining pasayib borishi nazariyalarini ishlab chiqqan. Кeyingi tovar nafliligining kamayib borish qonuni bu oqimning asosiy prinsipi hisoblanadi. Shunga ko‘ra, narx xarajatga bog‘liq bo‘lmay, me’yoriy naflilik asosida belgilanadi. Marjinalizm asoschilari Кarl Menger, Fridrix fon Vizer, Eygen fon Bem-Baverk, Uilyam Stenli Jevons hisoblanadi.

Neoklassik maktab (asoschichi Alfred Marshall) bozor iqtisodiyoti sharoitida davlatning aralashuvini cheklash g‘oyasini ilgari suradi. Bozor mexanizmining buzilishi monopoliyalar vujudga kelganda ham yuz berishini ko‘rsatadi. Funksional bog‘lanish g‘oyasini asoslaydi, bozor narxini belgilovchi omillar talab va taklifdan iborat deb hisoblaydi.

Bu maktab vakillaridan L. Valras umumiy iqtisodiy muvozanatlik modelini ishlab chiqishga, I. Shumpeter esa iqtisodiy tizimlar o‘zgarishning ichki kuchlarini ko‘rsatib berishga harakat qilgan hamda iqtisodiyotni harakatga keltiruvchi asosiy kuch tadbirkorlik degan xulosaga kelgan.




Iqtisodiy jarayonlar: ishlab chiqarish, xizmat ko‘r- satish, taqsimlash, ayirboshlash, iste’mol va h.k.

Iqtisodiy hodisalar: ishsizlik, krizis, inflatsiya, bandlik va hokazolar.

Iqtisodiy munosabatlar- ning aniq namoyon bo‘lish shakllari

2.