2 мавзу:“Жойда ўлчаш ишлари. Жойда картасиз мўлжалланиш ва нишон кўрсатиш”

Жойда мўлжалланишнинг усуллари ва моҳияти
Мўлжалланиш мазмунан уч босқичдан таркиб топган:
жойни унинг характерли объектлари ва мўлжал аҳамиятидаги объектларга асосланиб таниш;
жойлашув ўрнини аниқлаш (ўз жойлашув ўрнини, нишонларни, кузатилаётган нуқталарни, душман қўшинлари жойлашган марраларни ва бошқа талаб қилинган объектларни);
зарурий йўналишларни жойдан топиш ва аниқлаш.
Мўлжалланишнинг энг муҳим вазифаси – бу берилган ҳаракатланиш йўналишини исталган вазиятда – жанг давомида, разведка жараёнида, маршда ҳаракатланаётганда ва ҳ.к.ларда топиш ҳамда ундан адашмасликдир.


Мўлжалланиш усуллари
Мўлжалланишнинг турли хил усуллари мавжуд бўлиб, улар қуйидаги гуруҳларга бўлинади:

• 
  оддий усуллар билан мўлжалланиш;
  
• 
  жой тўғрисида ахборот берувчи манбалар (карта, аэрофотоҳужжатлар ва ҳ.к.лар) билан мўлжалланиш;
  
• 
  навигация асбоблари билан мўлжалланиш.
  

Бундан ташқари, мўлжалланиш ишнинг ҳажмига кўра умуий мўлжалланиш, батафсил мўлжалланиш, мақсадга кўра топографикмўлжалланиш ва тактикмўлжалланиш турларига бўлинади.
Мўлжал аҳамиятидаги объектлар учга – майдонли, чизиқли ва нуқтали турларга бўлинади.


Топографик мўлжалланиш
Топографик мўлжалланиш деб, жанг ҳаракатлари содир бўлмаётган жойларда мўлжалланишга айтилади.
Топографик мўлжалланишда қуйидаги шартлар бажарилади:
жойлашув ўрни аниқланади;
горизонт томонлари топилади;
маршрут йўналиши бўйлаб ҳаракатланилади.
Топографик мўлжалланиш мўлжалланшнинг барча усулларида бажарилиши мумкин.


Тактик мўлжалланиш
Тактик мўлжалланиш деб, жанговар ҳаракатлар содир этилаётган ҳудудларда ҳамда душманга дуч келиб қолиш эҳтимоли мавжуд бўлган шароитларда мўлжалланишга айтилади.
Тактик мўлжалланиш катта аниқликда бажарилади. Шунинг учун мўлжалланишнинг бу тури фақат карта ёки жойнинг фотоҳужжатлари (шунингдек, навигация асбоблари) ёрдамида бажарилиши мумкин.
Тактик мўлжалланишда қуйидаги ишлар бажарилади:
жой ўрганилиб, карта (фотоҳужжат)дан ўқилади;
ўз қўшинлари ва душман қўшинларининг жойлашув ўрни аниқланади;
горизонт томонлари топилади;
вақт аниқланади;
карта (фотоҳужжат) горизонт томонларига нисбатан мўлжалланади;
маршрут йўналиши бўйлаб ҳаракатланилади.