2-modul. Sanoat korxonalarining zahira manbalari 4-mavzu. Korxonaning asosiy fondlari va ishlab chiqarish quvvatlari Reja

Ke
ks
 =T
x
./T
r
. 
bu yerda, T
x
.-jihozlarning haqiqiy ishlagan vaqti, soat; 
T
r
. -jihozlarning reja (me’yor) bo’yicha ishlash vaqti (korxona ish rejimi va rejali ta’mir 
o’tkazish uchun kerak minimal vaqtni hisobga olib, o’rnatiladi). 
Misol. Agar 8 soatlik smenada, ta’mir o’tkazish uchun rejalashtirilgan ishlar vaqti 1 soat, 
dastgoxning haqiqiy ishlagan vaqti 6 soat bo’lsa, ekstensiv foydalanish koeffitsienti: 
Ke
ks 
= 6/ ( 8 – 1) = 0,85 
Demak dastgoxning (stanok) rejalashtirilgan ish vaqtidan 85% foydalanilgan. 
Jihozdan ekstensiv foydalanish uning ishining smenalik koeffitsenti bilan ham 
tavsiflanadi. Smenalik koeffitsienti berilgan turdagi jihozlarning kun davomida ishlaganlari 
umumiy sonini eng katta smenada ishlagan dastgoxlar soniga yoki ish o’rinlari soniga nisbati 
orqali aniqlanadi va quyidagi formula yordamida aniqlash mumkin:
K
sm
 =M
xs
/Au 
Bu yerda: K
sm
–smenalik koeffitsenti, 
M
xs
-kun davomida haqiqatda ishlagan mashinalar soni, 
Au-o’rnatilgan jixozlarni umumiy soni. 
Misol Smenalik koeffitsientning soddalashtirilgan hisobi quyidagicha: Sexda 270 dona 
jihoz o’rnatilgan, ulardan birinchi smenada 200 dastgox, ikkinchi smenada 190 dastgoxlar ishladi.
K 
sm1
=(200/270)=0,74. K 
sm2
=(190/270)=0,70. 
Demak: 
Smenalik koeffitsienti 1 smenada 74% va 2 smenada 70% ga teng bo’lgan. Bu koeffitsient 
har bir jihoz yil davomida o’rtacha necha smena ishlaganligi ko’rsatadi. 
Jihozlar ishining smenalik koeffitsientini oshirish korxona iqtisodiyotida katta ahamiyatga 
ega.
Jihozlarning smenalik ishini oshirishning asosiy yo’nalishlari quyidagilardan iborat:

ommaviy ishlab chiqarishni va jihozlarni ish bilan yuklanishini o’sishini ta’minlovchi ish 
o’rnining mutahassislashtirilganlik darajasini oshirish; 

ishning bir vazndaligini oshirish; 

---


ish o’rniga xizmat ko’rsatishni tashkil etishda, dastgox ishchilariga tayyorlov mahsulotlari, 
uskunalar bilan ta’minotida kamchiliklar bilan bog’liq to’xtashlarni kamaytirish; 

ta’mir ishlarini yaxshi tashkil etish, ta’mir ishini tashkil etishning ilg’or usullarini qo’llash; 

asosiy va ayniqsa yordamchi ishchilarning mehnatini mexanizatsiyalash va 
avtomatizatsiyalash. Bu ishchi kuchini bo’shatish va uni og’ir yordamchi ishdan ikkinchi va 
uchinchi smenadagi asosiy ishga o’tkazishga imkon beradi. 
Jihozlarni ish bilan yuklash koeffitsenti ham jihozlarni vaqt ichida foydalanishni bildiradi. 
U asosiy ishlab chiqarishda bo’lgan mashina narxining hammasi uchun o’rnatiladi va jihozda 
tayyorlanadigan hamma mahsulotlar mehnatga talabchanligining jihoz ishining vaqt fondiga 
nisbati kabi hisoblanadi. SHunday qilib, jihozlarni ish bilan yuklash koeffitsienti smenalik 
koeffitsientidan farqli o’laroq mahsulotlarning mehnatga talabchanligi haqida ma’lumotlarni 
hisobga oladi. 
Amalda, ish bilan ta’minlanganlik koeffitsienti, smenalik koeffitsientining yarimiga (ikki 
smenalik ish rejimida) va uchdan bir qismiga (uch smenalik rejimda) teng deb olainadi. 
Jihozlardan intensiv foydalanish koeffitsenti asosiy texnologik jihozning amldagi 
unumdorligining uning normativ (me’yoriy) unumdorligiga nisbati bilan aniqlanadi. Ya’ni 
progressiv, texnik asoslangan unumdorlik. Bu ko’rsatkichni hisoblashda quyidagi formuladan 
foydaliniladi: