2021 tasdiq va inkor kategoriyalarining namoyon bo‘lishi xususida

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLARI 
Maqolada tasdiq va inkor kategoriyalari xususida to‘xtalib o‘tilgan bo‘lib, 
bunda bir nechta misollar orqali ular tarkibidagi leksik-semantik qarama-qarshilik 
xususiyatlari xususida so‘z boradi. Jahon tilshunosligida tasdiq-inkor tadqiqiga 
berilgan baho va mazkur hodisaga turlicha yondashuvlar mavjudligi haqida fikr 
yuritiladi. Adabiyot sifatida tasdiq va inkor kategoriyalarining lingvistik mohiyati 
bilan bog`liq bo`lgan ilmiy adabiyot, ilmiy maqola, monografiya va dissertatsiyalar 
tahlilga tortilgan. Ishimizda turli xil metodlar asos qilib olingan, xususan, tavsifiy 
metod va qiyoslash metodlari alohida o‘rin egallagan.
MUHOKAMA VA NATIJALAR 
Rus tilshunosligida 
K.A. Anatolyevna tadqiqotining obyekti tasdiq-inkorning 
tarkibiy-semantik kategoriyasi bo‘lib, uning bevosita mavzusi ushbu toifaning 
gapning maqsadiga ko‘ra ajratilgan har xil turdagi jumlalarda ishlashidir[1]. 
Tasdiq-inkor kategoriyasi falsafa, mantiq va tilshunoslikning asosiy 
kategoriyalaridan biri bo‘lib, u voqelikning eng muhim xususiyatlari va tomonlari 
hamda uning bilish qonuniyatlarining aksidir. Bu tasdiq-inkor toifasini tilning eng 

---

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 4 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
1349 
w
www.oriens.uz
May
2021
 
 
muhim toifalaridan biri sifatida tavsiflanadi. Ko‘pgina tilshunos olimlar tasdiq-inkor 
kategoriyasini lingvistika(grammatika)dan alohida holda, ya’ni uni mantiq va 
falsafada o‘rganishga urinib ko‘rishgan. Va bu borada ancha-muncha ishlar qilingan. 
Strukturaviy va semantik yo‘nalish sintaktik obyektlarni yaxlitligi, shakli va 
mazmuni birligida ko‘rib chiqish bilan belgilanadi. Ushbu yo‘nalishning nazariy 
prinsiplariga ko‘ra tasdiq-inkor kategoriyasi o‘z tarkibiga va o‘ziga xos lisoniy ifoda 
vositalariga ega bo‘lgan tarkibiy-semantik kategoriya sifatida talqin etiladi.Ushbu 
kategoriyaning ko‘p qirrali mohiyatini va uning mazmun tomonining ko‘p 
qirraliligini tushunmasdan turib, lingvistik tasdiq-inkor mohiyatini bilish imkonsiz. 
Abstrakt grammatik ma'no turi sifatida tasdiq- inkor kategoriyasi predikativ yadro 
tarkibiy qismlari o‘rtasidagi munosabatni, subyekt-predikat munosabatlarining ijobiy 
yoki salbiy xususiyatlarini tavsiflaydi. Tasdiq-inkor kategoriyasi xususida rus 
tilshunosligida yana bir tilshunos olima S.B. Grigoryeva o‘zining “Zamonaviy rus 
tilining sodda gaplarida tasdiq kategoriyasi” nomli ishida tasdiq kategoriyasining 
zamonaviy rus tilidagi sodda gaplarda falsafiy, lingvistik, mantiqiy, psixolingvistik 
nuqtai nazardan o‘rganishning asosiy yondashuvlarini ko‘rsatib bergan[2]. 
O‘zbek tilida inkor kategoriyasi haqida baʼzi bir ishlar qilingan. Bu ishlar 
inkorning grammatik xususiyatlari ifodalanishi va dialektal xarakter kabi masalalarga 
bagʼishlangan[3]. Inkor odatda til vositalari yordamida va ular ishtirokisiz ham ifoda 
etiladi. Shunga ko‘ra inkor kategoriyasini lisoniy va nutqiy planda tekshirish 
maqsadga muvofiq bo‘ladi. Logik tasdiq va inkor kategoriyalari gapda xabar 
berishning xarakterli xususiyatlaridandir [4]. Gapning asosiy belgilaridan biri bo‘lgan 
hukm tasdiq yoki inkor yo‘li bilan hosil qilinadi. Tasdiq va inkor fikrlar orasidagina 
bo‘lmay, tushunchalar orasida ham mavjud. Boshqacha qilib aytganda, tasdiq va 
inkor gap doirasida ham, so‘z semantikasida ham aks etadi. Lekin tushunchaga xos 
inkor gapda fikriy inkorni keltirib chiqarmaydi, gapning tasdiq mazmuniga taʼsir 
etmaydi. Masalan,