22-варинат топшириқ. Яим ҳажмини ҳисоблаш усуллари топшириқ

2-топшириқ. Аҳолининг табиий ҳаракати статистикаси. Аҳолининг истиқболдаги сонини аниқлаш.


Aholini tabiiy harakati ko’rsatkichlari.
Aholini tug’ilish koeffitsienti quyidagi formula yordamida aniqlanadi.

bu erda, - yil davomida tug’ilgan bolalar soni.
Aholining o’lish koeffitsienti esa, quyidagi formula asosida aniqlanadi.

bu erda, - yil davomida o’lganlar soni.
Aholining tug’ilish va o’lish ko’rsatkichlari yordamida aholining tabiiy harakati ko’rsatkichi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

yoki

Aholini tug’ilish darajasi to’g’risida yanada ham aniqroq ma’lumotga ega bo’lish uchun maxsus tug’ilish koeffitsienti va reproduktiv yoshidagi aholidan tug’ilish koeffitsientini hisoblash maqsadga muvofiq bo’ladi.

bu erda : - 15 yoshdan 49 yoshgacha bo’lgan ayollar soni.

Xususiy tug’ilish koeffitsienti quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

bu erda: - xususiy tug’ilish koeffitsienti; - “x” yoshidagi ayollardan tug’ilgan bolalar soni; - “x” yoshdagi ayollarning o’rtacha soni.

Demografiyada yana bir muhim ko’rsatkich, bu yosh bolalarning o’limi, u quyidagicha aniqlanadi:

bu erda: - 1 yoshgacha o’lgan bolalar soni; - joriy yilda tug’ilgan bolalar soni.

Aholining o’rtacha soni va tabiiy harakati ko’rsatkichlarini hisoblashni quyidagi misolda ko’rib chiqamiz.

2-misol. Respublika aholisi bo’yicha quyidagi ma’lumotlar keltirilgan (ming kishi):

1. 
   Yil boshida aholi soni (A₀) – 27072,2
   
2. 
   Yil davomida:
   

Tug’ilganlar soni (A_{tug`</sub>) – 646,1
O’lganlar soni (A<sub>o`l}) – 138,8
1 yoshgacha o’lgan bolalar soni (A_o`l.b) – 8,0
3) Doimiy yashash uchun ko’chib kelganlar(A_kel) – 5,5
Respublikadan ko’chib ketganlar (A_ket) – 51,2
4) 15-49 yoshdagi ayollar yillik o’rtacha soni – 7349


Echish.
1) yil oxiridagi aholi soni (A₁) teng:

1. 
   aholining o’rtacha soni ( ) teng:
   

ming kishi.

3) umumiy tug’ilish koeffitsienti (K_tug` ) teng:

.

4) maxsus tug’ilish koeffitsienti teng:

.

5) o’lim koeffitsienti (K_o`l) teng:

6) bolalarning o’limi koeffitsienti teng:


.

7) tabiiy harakat koeffitsienti (K_t.o`) teng:

y oki

8) hayotlik koeffitsienti teng:

%
Demak, o’lganlar soniga nisbatan tug’ilganlar soni 4,654 marta ko’p ekan.
Mamlakat aholisi sonining o’zgarishi ko’chib kelgan va ko’chib ketgan aholi soniga, ya’ni aholining mexanik harakati (migratsiya)ga ham bog’liq.
Ko’chib kelgan va ko’chib ketgan aholi koeffitsientlari mos ravishda quyidagi formulalar asosida hisoblanadi:

Aholini ko’chib kelishi va ko’chib ketishi asosida migratsiya ko’rsatkichi hisoblanadi.

yoki
Ushbu formula yordamida har 1000 kishiga aholining mexanik o’zgarishi (migratsiyasi) aniqlanadi.
2-misol ma’lumotlari asosida ko’chib kelish va ketish koeffitsientlarini aniqlaymiz:



.

Migratsiya koeffitsienti teng,

.

Bu natija xududga kelganlarga nisbatan xududdan ketganlarning soni ko’pligini ko’rsatadi.

Aholi sonining umumiy o’zgarish koeffitsienti teng

yoki 0,0169.

Aholining istiqboldagi sonini global va yoshini siljitish usullari yordamida hisoblanadi. Global usulida hisoblash quyidagi formula yordamida amalga oshiriladi:

va h.k.,

bu erda: -joriy yil boshidagi aholi soni; - keyingi yildagi aholi soni.

Ikkinchi misol asosida aholining kelajakdagi sonini global usulda hisoblansa quyidagi natijaga ega bo’lamiz.

Aholini istiqboldagi sonini quyidagi formula bilan ham aniqlash mumkin:

bu erda: -o’rganilayotgan davr boshidagi aholi soni;

- bashorat qilinayotgan yillar soni.

Respublika aholisining o’rganilayotgan davr boshidagi soni 27072,2 ming kishi bo’lgan bo’lsa 5 yildan so’nggi istiqboldagi soni quyidagicha aniqlanadi.

Besh yildan so’ng aholi (umumiy o’sish) soni 29438,1 ming kishiga to’g’ri keladi.

Yoshini siljitish usulida aholining istiqboldagi soni quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

bu erda: -“x” yoshdagi aholi soni; -“x+1” yoshgacha yashashi mumkin bo’lgan ehtimollik; -“x+1”yoshgacha yashashi mumkin bo’lgan aholi soni.

Yoshni siljitish usulida aholining istiqboldagi sonini aniqlash tartibi

Aholining joriy yil oxiridagi soni	Kelgusida 1- yil boshida bo’lishi mumkin bo’lgan aholi soni	Keyingi 2 - yil boshida bo’lishi mumkin bo’lgan aholi soni	Keyingi 3 - yil boshida bo’lishi mumkin bo’lgan aholi soni

Masalan, quyidagi jadvalda 2014- yilning boshida 2-5 yoshdagi aholining soni va har bir yoshning yashashi mumkin bo’lgan extimollik koeffitsienti qiymatlari berilgan. Yoshni siljitish usulida 2-5 yoshdagi aholining istiqboldagi sonini hisoblash quyidagi tartibda amalga oshiriladi:

Yoshi	Mazkur yoshdagi aholining 2010- yil boshidagi soni (ming kishi )	Har bir yosh yashashi mumkin bo’lgan extimol- lik koeffi- tsienti	Yil boshida bo’lishi mumkin bo’lgan yoshlar
			2015	2016	2017
2	835,5	0,99641	-	-	-
3	792,2	0,99600	835,5·0,99641=832	-	-
4	748,3	0,99562	792,2·0,9960=788	832·0,99600=826,7	-
5	689,4	0,99526	748,3·0,99562=745,0	788·0,9956=784,5	826,7·0,99526=822
6		0,99503		745·0,99526=683,1	784,5·0,99516=780,7
7		0,99498			683,1·0,99503=679,7