3- maʼruza. Tuproq hosil bo‘lishiga taʼsir etuvchi omillar Reja

Prolyuvial yotkiziqlar – tog‘ etaklari va adirlarda sel suvlari to‘plangan turli o‘lchamli tosh, shag‘al, qum kabi har xil mexanik tarkib aralashmasidan tashkil topgan. Bu yotqiziq asosan sel suvlari ta’sirida bo‘lsa buni sel yotqiziqlari ham deyiladi. Masalan: Farg‘onadagi toshloqlar prolyuvial yotqiziqlardir. Ko‘pincha bu ona jinslar taqir tuproqlarning ona jinsi hisoblanadi.

Allyuvial yotqiziqlar – oqar daryo suvlari oqizib keltirilgan va saralangan turli qalinlikdagi qatlamli yotqiziqlardan iborat bo‘lib, daryo vodiylarida keng tarqalgan. Bu yotqiziqlar toshqinlar vaqtida hosil bo‘lgan har hil qalinlikdagi gorizontal o‘ziga xos gidrogeologik sharoitga va kimyoviy tarkibga ega bo‘lgan daryo sohili, vodiylar va deltalarda tarqalgan unumdor tuproqlarning ona jinsi hisoblanadi. (Amudaryo, Sirdaryo, Qashqadaryo, Surxondaryo, Zarafshon, CHirchiq, Ohangaron) Dengiz yotqiziqlari - dengiz tagida va qirg‘oqlarida uchraydigan turli o‘lchamdagi mexanik tarkib to‘plam qoldiqlaridan iborat. Dengiz qirg‘oqlarida asosan mayda shag‘al, yirik qum va qum kabi yirik mexanikaviy elementlar yig‘ilgan bo‘lib, qirg‘oqdan uzoqlashgan sayin fizikaviy loy va loyqalarga o‘xshash mayda zarrachalar to‘planadi. Bu yotqiziqlar tarkibida ko‘p miqdorda kimyoviy birikmalar, jumladan xlorid va sulfatlardan iborat suvda tez yeruvchan tuzlar ko‘p, ular ma’lum darajada sho‘rlangandir. Bu yotqiziqlar odatda qatlamli bo‘lishi, yaxshi sajaralanganligiva o‘zida tuzlarni ko‘p saqlashi bilan boshqa yotqiziqlardan ajralib turadi. Dengiz yotqiziqlarinig yer yuzasiga chiqib qolishi natijasida sho‘rlangan tuproqlar vujudga keladi.

Orol va Kaspiy dengizi qirg‘oqlariga yaqin bo‘lgan past tekisliklargacha tarqalgan u yotqiziqlarda sho‘rlangan tuproqlar paydo bo‘ladi.