3-Mavzu. Asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar va ularni hisoblash Reja

YaIMning ishlab chiqarish tarkibi,%

Davr	Mos davrda joriy baholarda, mlrd.so’m	O’tgan yilga nisbatan % (taqqoslama baholarda)	Sanoat	Qishloq xo’ja- ligi	Quri-lish	Xizmat ko’rsatish sohasi	Sof soliqlar
2000	3255,6	103,8	14,2	30,1	6,0	37,2	12,5
2001	4925,3	104,2	14,1	30,0	5,8	28,2	11,9
2002	7450,2	104,0	14,5	30,1	4,9	37,9	12,6
2003	9837,8	104,2	15,8	28,4	4,7	37,4	13,7
2004	12189,5	107,4	17,5	26,4	4,8	37,2	14,1
2005	15210,4	107,0	21,1	26,3	4,8	37,2	10,6
2006	20759,3	107,5	21,8	25,1	5,1	37,9	10,1
2007	28186,2	109,5	24,0	21,7	5,5	39,3	9,5
2008	36839,4	109	22,3	19,4	5,6	43,4	9,3
2009	48097,0	108,1	24,0	18,0	7,0	44,0	7,0

Manba: 1. «O’zbekiston iqtisodiyoti» 2006 yil uchun tahliliy sharh. T., 2009 y. avgust. 9-b.

1. 
   «O’zbekiston iqtisodiyoti» 2008 yil uchun axborot-tahliliy byulleteni. T., 08.2009 y.
   

Avvalambor respublikamizda barqaror iqtisodiy o’sish tendensiyasiga erishilganligi va 2004 yilda real o’sish sur’ati 107,4 foizni, YaIMning nominal hajmi esa 12189,5 mlrd. so’mni tashkil etganini qayd etish zarur. 2005, 2006 va 2007-yillarda ham yuqori o’sish sur’ati saqlanib qoldi.
2007 yilda YaIMning 24,0 foizi sanoat tarmoqlarida, 21,7 foizi qishloq xo’jaligida, 5,5 foizi qurilish sohasida va 39,3 foizi xizmat ko’rsatish sohasida yaratildi. Iqtisodiyot rivojlanishi, real sektorda ishlab chiqarish samaradrligi oshib borishi bilan sanoat va ayniqsa xizmat ko’rsatish sohalarining YAIMdagi ulushi ortib borilishi jahon iqtisodiy tarixida kuzatilgan hodisadir. O’zbekiston Respublikasida 2001-2007 yillarda sanoat tarmoqlarining YaIM dagi ulushi ortib borayotganligi progressiv tarkibiy siljishdan dalolat beradi. “Jahon moliyaviy inqirozining salbiy ta’sirlari sanoat ishlab chiqarishida nisbatan ko’proq namoyon bo’lishi natijada uning Yalpi ichki mahsulotdagi ulushi o’tgan yildagi 24 foiz o’rniga 2008 yilda 22,3 foizni tashkil etgan. Qishloq xo’jaligi salmog’ining 19,4 foizga qadar pasayishi esa mamlakatimiz Yalpi ichki mahsuloti tarkibining takomillashib, unda sanoat, qurilish va xizmat ko’rsatish sohalarining ulushi yildan-yilga oshib borayotganligini anglatadi”.²
“Izchil dasturni amalga oshirish natijasida 2009 yilda mamlakatimiz Yalpi ichki mahsulotida sanoat ishlab chiqarishi ulushi 2000 yilga nisbatan 14 foizdan24 foizga, transport va aloqa sohalari ulushi 7,7 foizdan 12 foizga oshdi, ayni paytda qishloq xo’jaligi ulushi esa 30 foizdan 18 foizga kamaydi”.³ Qo’shilgan qiymatlar yig’indisi ko’rinishida hisoblangan YaIM tarkibiga sof bilvosita soliqlar, ya’ni davlat byudjetiga tushgan qo’shilgan qiymat solig’i, aksiz solig’i va bojxona boji to’lovlari bilvosita soliqlar bilan davlat byudjetidan ishlab chiqaruvchilarga berilgan subsidiyalar o’rtasidagi farq ham qo’shiladi.
Sof soliqlarning YaIMdagi ulushi 2007 yilda O’zbekiston Respublikasida 9,5 foizni,2008 yilda esa 9,3 foizni tashkil etdi. Sof soliqlarning YAIMdagi ulushi kamayib borishini ijobiy tendensiya deb baholash mumkin.

4. YaIMni xarajatlar bo’yicha hisoblash
Bu usul yakuniy foydalanish usuli deb ham yuritilib, unda YaMMni hisoblash uchun yakuniy mahsulotlarni sotib olishga qilingan barcha xarajatlar o’zaro qo’shib chiqiladi. Bu xarajatlar quyidagicha guruhlanadi:
Uy xo’jaliklarining iste’mol xarajatlari (S):
a) uzoq muddat foydalaniladigan iste’mol buyumlari sotib olishga;
b) kundalik foydalaniladigan iste’mol buyumlari sotib olishga;
v) iste’mol xizmatlari to’loviga.
Yalpi ichki xususiy investitsiya xarajatlari (I):
a) asbob-uskunalar, mashinalarni yakuniy sotib olishga;
b) korxonalar, inshootlar, turarjoy binolarini qurishga sarflangan;
v) tovar zahiralari o’rtasidagi farqlar yoki zahiralarning o’zgarishi.
Tovar va xizmatlarning davlat xaridi (G).
Bu guruh xarajatlariga mahalliy va markaziy boshqaruv hokimiyati idoralari tomonidan korxonalarning pirovard mahsulotlari va resurslari xaridi (avtomobil’ yo’llari va pochta muassasalari qurilishi, davlat korxonalarida to’lanadigan ish haqi) xarajatlari kiritiladi. Lekin shu o’rinda ta’kidlash lozimki, bu xarajatlarga davlat transfert to’lovlari kiritilmaydi.
S