3-Mavzu. Bosh o‘rilishli to’qimasini badiy bezash Reja

3-Mavzu. Bosh o‘rilishli to’qimasini badiy bezash
Reja:

1. 
   Polotno o’rilishi bilan ishlab chiqariladigan gazlamalar assortementi.
   
2. 
   Noto'qima matolarning tasnifi
   

Tayanch so’z va iboralar.
O`rilish, taxtlash, polotno, dastur, omillar, o`tkazish.

Bosh o‘rilishlarda har bir tanda ipi arqoq ipi bilan o‘rilishib, bir marta tanda ipi, arqoq ipini qoplaydi yoki bir marta arqoq ipi bilan qoplanadi. Rapportda bitta tanda qoplashi bo‘lsa, arqoq qoplashi rapportdan birga kam va aksincha arqoq qoplashi birga teng bo‘lsa, tanda qoplashi rapportdan birga kam bo‘ladi. Bu sinf o‘rilishida rapportlar teng bo‘lganligi uchun Rt=Ra=R deyilsa bo‘ladi. Bosh o‘rilish rapportida siljish miqdori o‘zgarmas son bo‘ladi.
Bosh o‘rilish sinfiga: polotno, sarja va atlas (satin) o‘rilishlari kirib, ular to‘qimachilik sanoatida keng qo‘llanishi bilan birga boshqa sinf o‘rilishlarini tuzishda asos bo‘ladilar.
Polotno o‘rilishi – to‘quvchilik o‘rilishlar ichida eng keng tarqalgan. Bunda tanda va arqoq iplari navbatma – navbat, to‘qimaning o‘ngiga bir gal tanda ipi, bir gal arqoq ipi chiqadilar.
Polotno o‘rilish rapporti tanda va arqoq bo‘yicha ikki ipga teng Rt=Ra=R=2. Bu o‘rilishda to‘qilgan to‘qimaning o‘ngi va teskarisi bir xil va tekis bo‘ladi.
Polotno o‘rilishli to‘qimalar to‘qishda ikkita shoda o‘rnatilgan kulachokli yoki boshqa turdagi homuza hosil qiluvchi mexanizmlardan foydalanish mumkin. 13.a-rasmda polotno o‘rilishli to‘qimani taxtlash dasturi keltirilgan.To‘qimani tanda bo‘yicha zichligi 1 sm.da 20 va undan ko‘p ip bo‘lsa, 4 shodadan foydalaniladi. Bunday to‘qima shodalar harakati bir - biriga bog‘liq bo‘lgan kulachokli homuza hosil qiluvchi mexanizm o‘rnatilgan to‘quv dastgohida ishlab chiqarilsa, tanda iplari shodalardan sochma (oralab) o‘tkazish tartibida o‘tkazilgan bo‘lishi kerak. Bunday to‘qimani taxtlash dasturi 13.b-rasmda ko‘rsatilgan.Ayrim hollarda tanda bo‘yicha zichligi katta bo‘lgan to‘qimalar ishlab chiqarishda 6ta shodadan ham foydalanish mumkin. Bu hollarda hamma shodalar ikki guruhga bo‘linib, 4 shodalikda 1,3 va 2,4 yoki 6 shodalikda 1,3,5 va 2,4,6 shodalar birga bog‘lanib ikkitagina kulachokdan harakat olishi mumkin. Bu holat shodalarni o‘zaro ishqalanishi va tanda iplarini uzilishi ancha kamaytiradi.

2		o			X	4				o			X
1	o			X		3		o					X
				1	2	2			o			X
						1	o					X
												1	2
2						2
1						1
	1	2		a			1	2	3	4		b

13-rasm. Polotno o´rilishini taxtlash dasturi
a) ikkita shoda b) to‘rtta shoda

Polotno o‘rilishi bilan to‘qilgan to‘qima eng pishiq, to‘qima zich to‘qilganda dag‘al bo‘ladi.

Polotno o‘rilishli to‘qimalar sirtqi ko‘rinishiga quyidagilar ta’sir etadilar:
To‘quv jarayonida iplar tarangligini o‘zgarishi, iplarni qisqarish miqdori va 10 smdagi iplar sonini o‘zgarishiga sabab bo‘ladi. Bu esa to‘qima sirtini notekis bo‘lishiga sabab bo‘lishi mumkin, shuning uchun iplar tarangligini, ayniqsa tanda iplarini tarangligi doimo bir me’yorda bo‘lishi kerak; Tanda va arqoq iplarini chiziqiy zichliklari (yo‘g‘onliklari) ancha farq qilsa, polotno o‘rilishli to‘qima sirti o‘zgaradi. Agar to‘qimada tanda arqoqqa nisbatan yo‘g‘on bo‘lsa, to‘qima sirti 2.2- rasmda ko‘rsatilganday bo‘ladi. Beqasam gazlamalar ishlab chiqarishda ayni ingichka tanda iplari yo‘g‘on arqoq iplaridan polotno o‘rilishi bilan ishlab chiqariladi. 2.3 – rasm.

2.2 - rasm. 2.3 - rasm.

Tanda va arqoq iplarini eshish yo‘nalishlarini polotno o‘rilishli to‘qima sirtqi ko‘rinishiga ta’siri katta bo‘lib, uni hisobiga to‘qimalarda turli jilolar hosil qilish mumkin, 2.4, 2.5 – rasmlar.

2.4 - rasm. 2.5 - rasm.

Agar tanda va arqoq iplarini eshish yo‘nalishi bir tomonga bo‘lsa, 2.5 – rasmda polotno o‘rilishi, iplarni eshish yo‘nalishi turli tomonga bo‘lganga nisbatan 2.4 - rasmda ko‘rimliroq bo‘ladi.

Yorug‘liq nurlarini yo‘nalish, iplarni eshish yo‘nalishi bir tomonga yo‘nalishsa, nurlar iplar sirtidan qaytarilib to‘qima rangi oqroq ko‘rinadi. Tanda va arqoq iplarini eshish yo‘nalishi turlicha bo‘lsa, yorug‘lik nurlar qaytarilmasdan to‘qima rangi to‘qroq ko‘rinadi.
Tanda va arqoq iplarini eshishda buramlar soni, eshish yo‘nalishi va iplarini to‘qimada ma’lum tartibda joylashtirish hisobiga polotno o‘rilishli to‘qimalarda donador (krep) jilolini hosil kilish mumkin. Masalan, krepdeshin gazlamasini arqoq iplari yuqori buramli (1m dagi buramlar soni 2000 va undan ko‘p) bo‘lib, to‘qishda ikkita arqoq o‘ng tomonga eshilgan va ikkita arqoq so‘l tomonga eshilgan iplar homuzaga tashlanadi.
Polotno o‘rilishli to‘qimalarda rangli bo‘ylama chiziqlar olish uchun tandalash jarayonida rangli tanda iplari ma’lum tartibda tanda yoki to‘quv g‘altaklariga o‘ralgan bo‘ladi. Ko‘ndalang rangli chiziqlarni ko‘p rangli mexanizm bilan jihozlangan dastgohda ishlab chiqariladi. Bir paytni o‘zida dastgohda ham tanda, ham arqoq rangli iplar ishlatilib katak naqshlar olish mumkin.
Tanda bo‘ylab chiziqlar turli yo‘g‘onlikdagi iplardan, yoki ayrim tanda iplari oddiy, boshqalar shakldor eshilgan bo‘lsa ular alohida to‘quv G‘altaklariga o‘ralgan bo‘lishi shart. Turli tarkibli tanda iplarini to‘quvchilikdagi qisqarish miqdori turlicha bo‘lishi ularni boshqa to‘quv G‘altaklariga o‘ralishini talab etadi.
Polotno o‘rilishi to‘qimachilik sanoatining barcha tarmoqlarida eng ko‘p ishlatiladigan o‘rilish bo‘lib, unda turli tolalar va har xil maqsadda ishlatiladigan gazlamalar - oddiy dag‘al bo‘zdan tortib eng nafis shoyi gazlamalar ishlab chiqariladi, jumladan, polotno o‘rilishi bilan:
ip-gazlamalardan - chit, surp, maya, shifon, markizet, batist, va boshqalar;
shoyi gazlamalardan - krepdeshin, krepjorjet, krepshifon, krepmaraken, jujuncha va boshqalar;
Jun gazlamalardan - mavjud ba’zi ko‘ylakbop, kastyumbop va boshqa gazlamalar ishlab chiqariladi.