3-Mavzu: Iqtisodiy tebranishlar. Ishsizlik Esda tuting! Iqtisodiy davr

Ishsizlik – iqtisodiyotda mehnatga bo’lgan taklifining uning talabidan ortiqligi.
Ishchi kuchi – Ishlayotgan va faol ish qidirayotgan mehnatga layoqatli aholidir.

Ishsizlikning turlari quyidagilarni o’z ichiga oladi:

Friktsion ishsizlik- bu ishsizlik ish qidirish yoki kutish bilan boliq. Bu ishsizlik turi mehnat bozorining samarasizligi bilan bog’liq.
Strukturaviy ishsizlik- bu ishsizlik kvalifikatsiyani o’zgarishi yoki ishchi kuchining migratsiyasi bilan boliq. Bu ishsizlik turi texnologiya yoki talabning strukturaviy o’zgarishlari bilan bog’liq.
Friktsion va strukturaviy ishsizlik birgalikda ishsizlikning tabi- iy darajasi (YaMMning potentsial darajasiga muvofiq) o’zgarishiga ta’sir ko’rsatadi. SHuningdek, YaMMning potentsial darajasini o’zgarishiga olib keladi.
Davriy ishsizlik- bu ishsizlik jami talabning kamayishi va shunga muvofiq iqtisodiy faollikning pasayishi bilan bog’liq. Davriy ishsizlik iqtisodiy va boshqa sarf xarajatlarning paydo bo’lishiga olib keladigan ishsizlik hisoblanadi.
Respublikamizda mavjud ishsizlik va uning salbiy oqibatlari quyidagi 1-rasmda o’z ifodasini topgan.


1-rasm.Ishsizlikning sabab va oqibatlari. Ishsizlikning turli shakllari quyidagicha aniqlanadi.
A) Yashirin ishsizlik:
Iyash(t) = R_xk (t) - R ni (t) , (1.)
Bu yerda: R_xk (t)– haqiqiy band bo’lgan ishlovchilar soni (hq), ming kishi;
R ni – (t) – ish bilan band bo’lishi zarur bo’lgan normativ ishovchilar soni(ni), ming kishi.
B) Mavsumiy ishsizlik:
Im_mav (t) = R (t) + R_mav (t) , (2.)
Bu yerda: R_mav (t) - qishloq xo’jaligi mahsulotlarini yetishtirish va
qayta ishlash va aholiga xizmat ko’rsatishning qizg’in davrida mavsumiy ish bilan band, mehnatga layoqatli shaxslar soni, ming kishi.
V) Texnologik ishsizlik:
I_tex (t) = R_old (t)- R_key (t) (3.)
Bu yerda: R_old (t)- R_key (t) – yangi texnika va intensiv texnologiyanqo’llashdan oldin (oldi) va keyin (key) ish bilan band bo’lgan ishlovchilar soni, ming kishi;