3-mavzu: ishlab chiqarish nazariyaSI, xarajatlari va foyda. Asosiy tushunchalar

Жадвалда музқаймоққа бўлган талаб ҳажми турли нарxларда келтирилган.

Маҳсулот нарxи.сум	Талаб ҳажми минг.дона	Тушум минг.сум	Талабнинг нарx эластиклиги коифиценти
2.10	10
1.80	20
1.50	30
1.20	40
0.90	50
0.60	60
0.30	70

1. 
   Талаб эгри чизиғини чизинг. Нарxни вертикал ўққа талаб ҳажмини эса горизонтал ўққа белгиланг.
   
2. 
   Фараз қилайлик музқаймоқ нарxи 1.20 сўм бўлсин. Бу нарx 30 тийинга камайиши талаб ҳажмига қандай таъсир кўрсатади? Бошқа ҳар қандай нарxнинг 30 тийинга камайиши билан жавоб бир бирига мос келадими?
   
3. 
   Ҳар бир белгиланган нарxда тушумни аниқланг.
   
4. 
   Ҳар бир интервалда талабнинг нарx эластиклигини аниқланг.
   
5. 
   Тушум эгри чизиғи чизиғини чизинг, тушум суммасини вертикал ўққа, талаб ҳажмини эса горизонтал ўққа белгиланг.
   
6. 
   Қайси нарxда тушум энг максимал бўлади?
   
7. 
   Қайси нарxда талабнинг нарx эластиклиги 1 га тенг?
   

Ечими:

1. 
   Талаб эгри чизиғини чизинг. Нарxни вертикал ўққа талаб ҳажмини эса горизонтал ўққа белгиланг.
   

б) Фараз қилайлик музқаймоқ нарxи 1.20 сўм бўлсин. Бу нарx 30 тийинга камайиши талаб ҳажмига қандай таъсир кўрсатади? Бошқа ҳар қандай нарxнинг 30 тийинга камайиши билан жавоб бир бирига мос келадими?

P=1.20; Q=40; =
0.30 сўмга пасаяди
;
=| = =
=| |= =

=| =
=| = = 0.2

=| =
=| = =

Демак, жавоб йўқ. Чунки 1≠ ≠

в) Тушум

Нарх	талаб ҳами, минг дона	тушум, минг сум
2,1	10	21
1,8	20	36
1,5	30	45
1,2	40	48
0,9	50	45
0,6	60	36
0,3	70	21

г) Ҳар бир интервалда талабнинг нарx эластиклигини аниқланг.XP	Q
2,1	10	-
1,8	20	7
1,5	30	3
1,2	40	5/3
0,9	50	1
0,6	60	3/5
0,3	70	1/3

=| |= =
=| =1

=| =
=| =

=| =
=| =

д) Тушум эгри чизиғи чизиғини чизинг, тушум суммасини вертикал ўққа, талаб ҳажмини эса горизонтал ўққа белгиланг.

е) Қайси нарxда тушум энг максимал бўлади?
P=1.2 da TR (тушум) максимал бўлади
ж) Қайси нарxда талабнинг нарx эластиклиги 1 га тенг?
P=0.9 нарxда талабнинг нарx эластиклиги 1 га тенг

3-misol
Жадвалда X Товар таклифи хажми келтирилган

Таклиф нарx эластиклиги коифитсенти	Таклиф ҳажми дона	Нарх сўм
	0	2
	2	4
	4	6
	6	8
	8	10
	10	12
	12	14
	14	16
	16	18

а) Таклиф нарx эластиклиги коифицентини ҳисобланг.
б) Нарx эластиклиги коэффициенти ҳақида нима дея оласиз?

Ечими:
a)

1. *
2. = Ø
3. =| | = 1, =| =

4. =| | = , =| =

5. =| | = , =| =

6. =| | = , =| =

7. =| | = , =| =

8. =| | = , =| =

9. =| | = , =| =

X
*
Ø
1
1,5
1,(3)
1,25
1,2
1,(15)
1,(14)

б) Эластиклик - бир ўзгарувчининг бошқа бир ўзгарувчи таъсири остида ўзгаришини ўлчайдиган ўлчов; аниқроқ қилиб айтганда, бирор ўзгарувчининг бир фоизга ўзгаришининг натижасида бошқа бир ўзгарувчининг маълум фоиз миқдорга ўзгаришини кўрсатадиган сондир.

4 мисол
Жадвалда турли товарлар тўғрисида маълумот келтирилган

	A bozor	B bozor	V bozor	G bozor
P0	10 sum	400 sum		25 sum 1 dona X Tovar
Q0	15 sum.dona	600 min.dona	16 dona	160 dona Z Tovar
P1	16 sum	800 sum		35 sum 1 dona X Tovar
Q1	10 mln.dona	1800 ming.dona	40 dona	180 dona Z tovar
V0			20000 sum
V1			40000 sum

P₀P₁ - ҳар бир Товар бирлигига олдинги ва янги нарx
Q₀Q₁ - олдинги ва янги талаб ҳажми (таклифи)
V₀V₁ - истеъмолчиларнинг олдинги ва янги даромадлари
Асосий аниқлаш керак бўлган жиҳатлар:
а) Ҳар бир бозорда тақдим этилган товар учун, эластикликнинг қандай турини ўрнатиш мумкин?
б) Б бозорда тақдим этилаётган Товар қайси турга киради?
в) Эластиклик коифиценти
г) Г бозорда такдим этилган товарлар бир-бирига қандай алоқадор?
Ечими:
а) Ҳар бир бозорда тақдим этилган товар учун, эластикликнинг қандай турини ўрнатиш мумкин?

А) = 0,556 талаб ноэластик
Б) = 2 талаб эластик
В) = 7,5 талаб эластик
Г) кесишган талаб эластиклиги
= 0,3125 талаб ноэластик
б) Б бозорда тақдим этилаётган Товар қайси турга киради?


1-масала
Ойига доимий харажатлари 100 сумни ташкил қиладиган фирма, ишлаб чиқариш хажмидан келиб чиққан ҳолда қуйидаги ўзгарувчан харажатларни режалаштирди:

Q дона.	0	10	20	30	40	50	60	70	80	90	100
AVC ,сум.	0	100	180	250	300	350	420	510	620	750	920

1. Юқоридаги маълумотлар асосида, фирманинг энг самарали фаолиятини кўрсатинг.
2. Мукаммал рақобат бўлган бозорда ягона маҳсулот нархи 6 дан 13 сумгача ўзгаради. 6,8 ва 13 сумда даромад ва фойдани аниқланг.

Q, dona.	TFC, sum.	TVC, sum.	TC, sum.	AFC, sum/ dona	AVC, sum/ dona	АТС, sum/dona	МС, sum/ dona	TR, sum.				Pr, sum.
								6 6	8	13	6		8	13
0	100	0
10	100	100
20	100	180
30	100	250
40	100	300
50	100	350
60	100	420
70	100	510
80	100	620
90	100	750
100	100	920

5. Берилган маълумотлар асосида жадвални тўлдиринг.

Q	TC	FC	VC	MC	АTC	АVC	AFC
Маҳсулот миқдори	Умумий харажат	Доимий ҳаражатлар	Ўзгарувчан ҳаражатлар	Маржинал ҳаражат (қўшимча)	Ўртача умумий харажат	Ўртача ўзгарувчан ҳаражатлар	Ўртача доимий ҳаражатлар
0	120
1	260
2	360
3	460
4	600

1. Иккита фирма дам олиш уйларини қуриш лойиҳасини таклиф қилмоқда. Биринчи фирма икки йилда қуриб битирмоқчи ва биринчи йил 200 млн, иккинчи йил 300 млн ажратишни сўрамоқда. Иккинчи фирма уч йиллик инвестицияни 90, 180 ва 288 млн сўм нисбатда сўрамоқда. Агар 20 фоизлик дисконтлаш ставкасидан фойдаланилса, бу икки лойиҳанинг қайси бири арзон?

2. Фирма 130 минг доллар, ҳаражат қилиб 10 минг доллор иқтисодий фойда кўрган.
Ҳаражатлар таркибига 5 минг доллорлик нормал фойда кирган. Корхонанинг фойда
нормасини аниқланг.

1. Корханинг ижара хақи 15000 суғрта пули 5000 сўм. Қарз юзасидан мажбуриятлар

2000 сўм амортизация 1000 сўм. Ёқилғи, энергия 15000 сўм. Транспорт хизмат сарфлари 5000
сўм ишчи – хизматчилар иш ҳақи 250000 сўм.
Корхонанинг умумий ҳаражатлари неча сўмдан иборат.
2. Корхонада ойига 1500 дона маҳсулот ишлаб чиқарилади. Маҳсулот бирлигининг
баҳоси 500 сўм, ишлаб чиқариш харажатлари 350 сўм бўлса, корхонанинг ялпи фойдаси неча
сўмни ташкил қилади?

2. Хусусий қандолатчилик фирмаси 1 қандолат маҳсулотларини тайёрлаш билан шуғулланади.Корхонада 20 та ишчи ишлайди ва ҳар куни 150 та торт тайёрлайди. Маҳсулотни тайёрлаш учун сарфланган доимий харажатлар 50000 сўмни ва ўзгарувчан харажатлар эса 400000 сўмни ташкил этади.Агар фирма чакана савдо расталарига маҳсулотни улгуржи нархда ўтказиб, кунига 20% соф фойда олса, чакана савдо ташкилотининг фойдаси харид нархининг 15 % ташкил этса :
-корхонанинг соф фойдасини:
-корхона даромадини;
-ҳар бир тортнинг сотув нархини;
-чакана савдо ташкилотининг фойдасини
-ҳар бир торт учун қилинган ўртача харажатларни;
-фирма самарадорлигини аниқланг.
2. Асосий капиталнинг қиймати 40000 сўм капитални таъмирлаш учун сарфлар 15000
сўм хизмат даври 10 йил.
Амортизация нормасини аниқланг.
13. Кичик шаҳарчада 240 минг аҳоли Яшайди. Улар тенг уч гуруҳдан (80 минг кишидан) иборат дейлик. Ижтимоий неъмат: ёритиш учун чироқ ўрнатиш қадр-қиммати ҳар бир гуруҳ учун турлича. Ҳар бир гуруҳ турли миқдорда чироқ ўрнатиш тарафдорлари: А гуруҳ учун индувидуал талаб П = 1-0,01Қ формуласида ифодаланган. Бу эрда П - нарх, Қ - шаҳарчада чироқлар миқдори;
Иккинчи В гуруҳ учун П = 2-0,02Қ; Учиничи С гуруҳ учун эса, П = 3-0,03Қ;
Йўлга чироқлар ўрнатишдаги меъёрий харажатлар доимий бўлиб, 240 минг сўмни ташкил қилади. Шаҳарчада йўлга ўрнатиладиган чироқларнинг оптимал миқдори нечта?
18. «Талаба» актсионерлик жамиЯти»нинг устав капитали номинал баҳоси 1000 сўмдан 100000 актсиЯдан иборат. ЖамиЯт 90000 актсиЯ чиқарди ва шу вақтга қадар 5000 дона актсиЯни қайтариб сотиб олди.
А) Актсионерлик жамиЯтининг қанча актсиЯси муомалада юрибди?
Б) Агар актсиЯларни 2 баробар қимматига сотиш мумкин бўлса, жамиЯт максимал даражада қанча маблағ тўплаши мумкин?
ОблигатсиЯ билан актсиЯнинг фарқи нимада кўрсатинг?

16. Фонд биржасида ўйновчи айиқ мижоз билан унга олти ойдан сўнг 5 минг сўмлик курс бўйича 200 дона актсиЯни сотиш учун битим тузди. Орадан олти ой ўтгач актсиЯ курси 4 минг сўмга тушди. «Айиқ» ютадими ёки ютқазадими, унинг ютуғи ёки зарарини ҳисобланг.
Биржада «айиқлар» ким-у, «буқалар» ким? Брокер, дилерчи?
17. Фонд биржасида ўйновчи «Буқа» 500 дона актсиЯни 7 минг сўмдан сотиб олди. Маълум муддат ўтгач актсиЯ курси 10 минг сўмга кўтарилди. У ютдими ёки ютқаздими? Ютуқ ёки зарарнинг миқдори қанча?
Нима сабабдан фонд биржасида маълум даражада чайқовчилик учун йўл берилади?