3-mavzu: O‘zbek tili imlo me’yorlari (2 soat)

Esda tuting! O‘zak va qo‘shimchadagi undoshning o‘zgarishi:

• Esda tuting! O‘zak va qo‘shimchadagi undoshning o‘zgarishi:
• -k, -q bilan tugagan so‘zlarga egalik qo‘shimchalari qo‘shilganda «k» undoshi g ga, q undoshi esa g‘ ga o‘zgaradi va shunday yoziladi. Masalan: ohak> ohagi, bek > begi, tayoq > tayog‘i, yo‘q > yo‘g‘i kabi. Ammo ishtirok, erk, huquq, ravnaq, yuq, haq, ishtiyoq so‘zlari bundan mustasno. -ga, -gacha, -gach, -guncha, -gani, -gudek, -gan, -gin, -gina kabi -g harfi bilan boshlanuvchi qo‘shimchalar
• qanday tovush bilan tugagan o‘zakka qo‘shilishiga qarab quyidagicha aytiladi va yoziladi:
• a) -k undoshi bilan tugagan so‘zlarga qo‘shilganda yuqoridagi qo‘shimchalarning bosh tovushi -k tarzida aytiladi va shu harf bilan yoziladi: tok + ga > tokka, ek +
• gin > ekkin, kichik + gina > kichikkina kabi;
• b) -q undoshi bilan tugagan so‘zlarga qo‘shilganda bu qo‘shimchalarning bosh tovushi -q tarzida aytiladi va shunday yoziladi: soliq + ga > soliqqa, chiq + gani >
• chiqqani, yoq + gach > yoqqach, qo‘rq + guncha > qo‘rqquncha kabi;
• d) qolgan barcha hollarda so‘z qanday tovush bilan tugashidan qat’i nazar ( jumladan, g, g‘ bilan tugasa ham), ushbu qo‘shimchalarning bosh harfi g bilan yoziladi: barg + ga > bargga, dialog + ga > dialogga, bug‘ + ga > bug‘ga, tog‘ + ga tog‘ga kabi.

13- mashq. Lug‘atdan k, q, g, g‘ undoshlari bilan tugagan 10 ta so‘z toping va avval egalik, so‘ngra g bilan boshlanuvchi boshqa qo‘shimchalarni qo‘shib, tovush o‘zgarishiga uchrash hollarini sharhlang.

• 13- mashq. Lug‘atdan k, q, g, g‘ undoshlari bilan tugagan 10 ta so‘z toping va avval egalik, so‘ngra g bilan boshlanuvchi boshqa qo‘shimchalarni qo‘shib, tovush o‘zgarishiga uchrash hollarini sharhlang.
•  
• 16- topshiriq. She’riy parchalarni ifodali o‘qing. Tovush o‘zgarishiga uchragan so‘zlarni aniqlab, daftaringizga ko‘chiring.
•  
• Har kimki chuchuk so‘z elga izhor aylar,
• Har nechaki ag‘yor durur yor aylar,
• So‘z qattig‘i el ko‘ngliga ozor aylar,
• Yumshog‘i ko‘ngillarni giriftor aylar.
• Alisher Navoiy.
•  
• Orzum shul, o‘chmasin yongan charog‘ing,
• Yulduzday nur sochsin chashming-qarog‘ing,
• Magar chinor bo‘lsang, chinorday yasha,
• Bevaqt uzilmasin biror yaprog‘ing.
• Abdulla Oripov.
•  
• Tarixing bitmakka, xalqim,
• Mingta Firdavsiy kerak.
• Chunki bir bor chekkan ohing
• Mingta doston, o‘zbegim.
• Erkin Vohidov.