3-mavzu: O‘zbek tili imlo me’yorlari (2 soat)

3- mashq. So‘zlarni ko‘chirib yozing, qo‘sh unli va undosh harflarning to‘g‘ri yozilishini esda tuting.

• 3- mashq. So‘zlarni ko‘chirib yozing, qo‘sh unli va undosh harflarning to‘g‘ri yozilishini esda tuting.
• I. Matbaa, mutolaa, manfaat, mudofaa, murojaat, mutaassib, taassurot, taajjub, taassuf, shuur, vakuum, inshoot, badiiy.
• II. Muqaddam, muddat, modda, moddiy, muqaddas, malla,metall, murakkab, mutafakkir, mukammal, tavakkal, tasarruv,tafakkur, tullak, taraddud, zukko, ziddiyat, Zahiriddin, gamma,grammatika, diagramma, hujjat, himmat, hammom, hurriyat,hakka, dukkak, lazzat, kollej, kakku, kalla, silliq, salla, sakkiz,
• sodda, jiddiy, go‘mma, chappa, chillaki, xatti-harakat, qaddiqomat, achchiq, avvalo, omma, okkulist, yollanma.
•  
• 2. Asos va qo‘shimchalar imlosi
•  
• 4- mashq. Gaplarni o‘qing. Ajratilgan so‘zlarning o‘zagidagi o‘zgarishlarni aniqlang va sababini izohlang.
• 1. O‘ynab gapirsang ham o‘ylab gapir. 2. Xalq botir o‘g‘lonlarni hech qachon unutmaydi. 3. Og‘zaki nutq qisqa va ifodali bo‘lishi kerak. 4. Qizcha erkalanib opasining bo‘ynidan mahkam quchdi.5. Bolaning ko‘ngli o‘ksimasin deb yumshoq o‘rindiqqa o‘tqazdi.6. So‘roq qilingan kishining ayblarini sanab berdik. 7. Sog‘lom
• va zehnli bo‘lib ulg‘aygan bola hayotda qiynalmaydi. 8. So‘z bilan o‘ynovchilardan yuragim bezillaydi. 9. Musavvirning bo‘yog‘ida hayot chizgilari aniq ifodalangan edi.
•  
• Esda tuting! O‘zakdagi unlining o‘zgarishi:
• - a unlisi bilan tugagan fe’llarga - v, - q, - qi qo‘shimchalari qo‘shilganda a unlisi o ga o‘zgaradi va shunday yoziladi. Masalan: sina>sinov, so‘ra>so‘roq, tira>tiroq, sayra>sayroqi kabi. - i unlisi bilan tugagan fe’llarga qo‘shilgan - v, - q qo‘shimchalari i unlisini u ga aylantiradi. Masalan: sovi >sovuq, to‘qi > to‘quvchi, o‘qi > o‘quv. Lekin og‘riq,iliq, qaviq so‘zlarining o‘zagidagi i o‘zgarmaydi. - illa qo‘shimchasi orqali taqlidiy so‘zlardan fe’l yasalganda (taqilla, chirilla kabi) asos so‘z tarkibida v yoki y tovushi bo‘lsa, bu qo‘shimcha -ulla tarzida aytiladi va shunday yoziladi: gurulla, shovulla, lovulla kabi. Unli tovushlar bilan tugagan parvo, avzo, obro‘, mavzu, mavqe kabi fors-arab tillaridan o‘zlashgan so‘zlarga egalik qo‘shimchalari qo‘shilganda quyidagicha yoziladi:
• a) I va II shaxs qo‘shimchalari qo‘shilganda ushbu so‘zlardan so‘ng y tovushi qo‘shib aytiladi va shunday yoziladi: parvoyim, avzoying, obro‘yingiz, mavzuyim,
• mavqeying kabi;
• b) III shaxs egalik qo‘shimchasi parvo, obro‘, avzo, mavqe so‘zlariga -yi shaklida qo‘shiladi, mavzu, orzu so‘zlariga -si shaklida qo‘shiladi: avzoyi, obro‘yi, mavzusi, orzusi kabi.
•  
• 5- mashq. Quyidagi fe’llardan qo‘shimchalar yordamida ot yoki sifat yasang va so‘z o‘zagidagi o‘zgarishlarni ko‘rsatib bering.
• Ili, qayna, sovi, yumsha, qot, tin, yon, sana, to‘qi, qizi, to‘xta.