4 – амалий машгулот. Деривацион турдаги гэс биноси асосий ўлчамлари аниқлаш

4 – амалий машгулот.
Деривацион турдаги ГЭС биноси асосий ўлчамлари аниқлаш.
Деривация ГЭСида турбина қувурлари (босим қувурлари) катта узунликка эга, бу эса ўз навбатида турбина олдидаги қувурларда қулфаклар ўматилишини тақозо этади. Қулфаклар махсус хоналарда ёки машиналар зали доирасида ўрнатилиши мумкин. Деривация ГЭСи биноси одатда реактив, баъзи ҳолларда актив юқори напорли гидроагрегатлар билан жиҳозланади. Бундай турдаги бинонинг ўлчамлари бошқа турдаги бинолар ўлчамларига қараганда анчагина кичик. Бунинг асосий сабаби катта напорларда турбина диаметри, генератор олчамлари кичик бўлади.




Деривацияли ГЭС биноси

Агар қулфак машиналар залида ўматилса, унда гидроагрегат қуйи беф томонга силжийди. Таъмирлаш ишлари бошланишидан олдин қулфак ёпилади ва камера билан сўриш қувуридаги сув чиқариб ташланади. Гидроагрегат таъмирдан кейин ишга туширилишидан олдин сув билан тоМдирилиши шарт. Бу ишлар махсус байпас қувурлари ёрдамида бажарилади.

ГЭС биноси ҳисоблари ва лойиҳалашнинг асосий масалалари ГЭС биносини лойиҳалашнинг асосий босқичи гидроагрегат блокини жойлаштириш ва унинг ўлчамлари (габаритларини) аниқлашдир. Гидроагрегат блокини жойлаштиришда турбинага нисбатан генератор ҳолати, генератор ости таянч элементлари турлари, турбина шахтаси ўлчамлари, блокнинг горизонтал ва вертикал ўлчамлари ҳисобга олинади. Бизга маълумки, ГЭС биноси икки қисмдан пастки ва юқори қисмлардан иборат. ГЭС гидроагрегат блоки ўлчамларини аниқлашни ҳам шу икки қисмга бўлиб амалга оширилади.


ГЭС биносининг пастки қисми.

Бинонинг пастки қисмида агрегатнинг сув оқиш тракти жойлашган. Сув оқиш тракти турбина камераси ва сўриш қувуридан ташкил топган. Шу қисмнинг вертикал ўлчамлари қуйи бефнинг ҳисобий сатҳи ва сўриш баландликларига қараб аниқианади.

∆И.Г. = ∆ҚБСС + Нs
бунда: ∆И.Г. - ишчи ғилдирак сатҳи, м;
ҚБСС - қуйи беф сув сатҳи, м;
Нs - сўриш баландлиги, м.
Ундан кейин сўриш қувурининг, турбина камераси, турбина шахтаси, гидрогенератор ўлчамларини билган ҳолда бино пастки қисми баландлигини аниқлаш мумкин.
Hп.қ= h₁+ h₂+ h₃+ h₄+ h₅, м
бунда, h₁ - фундамент плитаси қалинлиги, м;
h₂-сўриш қувури баландлиги, м; h_ж - йўналтирувчи аппарат баландлиги, м;
И₁₄ - турбина шахтаси баландлиги, м; h_с - гидрогенератор ўлчами, м.
Бино пастки қисми ўлчамлари биринчи навбатда спирал камера ва сўриш қувурининг ўлчамлари билан аниқианади. Бу ўлчамлар стандарт холатда заводлар томонидан берилади. Пастки қисм горизонтал ўлчамларини бўйича аниқлаш мумкин






Ўзанда жойлашган ГЭС биноларида, баъзан тўғонли ГЭСларда тавр шаклдаги кесимли бетон спираллар қўлланилади.
Б_БЛ = (2,9...3,л)Д= 3.1*1.6=480 см.
Юқори напорли ГЭСларда қамраб олиш бурчаги 345 - 360 бўлган металл спирал камералар қўлланиИади. Бундай камераларда Б_бл=(4 - 4,5) Д_и, юқори қийматли напорларда Б_бл = (3 - 3,5) Д_и.
L₂ - сўриш қувури узунлиги H < 230 м бўлганда L₂ = (4 - 5) Д_и, H>230мда L₂ = (5-6)Д_и.


ГЭС биноси юқори қисми.
ГЭС биносининг юқори қисми аксарият холларда йиғма темир-бетон конструксиялардан қурилади. Бу конструксиялар пастки қисмга боғланган колонналар, кран ости балкаиари, том фермалари ва плиталардан иборат.
Бинонинг узунлиги L_б қуйидагича аниқланади.
L_б = n*Б_бл+ L_мм= 4*480+720=2640 см
бунда, n - агрегатлар сони; Б_БЛ 1 блок эни, м; 1 монтаж майдончаси узунлиги, м.
Монтаж майдончаси ўлчами битта агрегатни транспорт воситасидан тушириш ёки унга жойлаштириш имконияти нуқтайи назаридан аниқланади.
Монтаж майдончаси эни Б_{м м} = Б, яъни машиналар зали энига тенг бўлади.
Монтаж майдончаси узунлиги агрегатлар сони 4 - 5 та бўлганда
L_м.м⁼(1,0 -1,2)* Б_бл=1.2*480=720 см
Агар агрегатлар сони 10 дан ортиқ бўлса L_мм и (1,5 э 2) Б_Бл қабул қилинади. Кўп холларда монтаж майдончаси узунлиги L_м.м ⁼ 1,5 Вь дан ошмайди.
Машиналар залининг эни Вь генераторнинг ташқи ўлчамларига боглиқ холда аниқланади.
Бб = Дген + 5= 353.1+500=853.1 см.
Машиналар зали баландлиги қуйидагича аниқланади.
H_зал ⁼ h_рот+ h_трос + h_ил +h_кр. + (0.8 - 0,1) + 0,5 м.

Бунда, h_рот - ротор ўлчами;
h_тр - ротор махкамланадиган трос ўлчами, h_тр =0.5-1.0 м
h_ил - илгак баландлиги, h_жи= 1,0 - 1,5 м;
h_кр- кран баландлиги.
Агар ишчи ғилдирак ўлчами ротор ўлчамидан катта бўлса ўрнига ишчи ғилдирак баландлиги қабул қилинади.