4-Amaliy mashg’ulot. Mavzu: Yuklarni tashish. Ishdan maqsad

4.3. Yuk egalariga transport xizmatlari ko’rsatishning sifat ko’rsatkichlari 
Mijozlarga yuklarni tashish bo’yicha transport xizmatlari ko’rsatishning sifati 
deganda odatda yuklarni yetkazib berishning to’liqligi, tezligi, o’z vaqtidaligi va bir 
tekisligi, 
tashishlarning 
xavfsizligi, 
shuningdek 
transport 
xizmatlari 
iste’molchilariga xizmat ko’rsatishning majmuaviyligi, erishiluvchanligi va xizmat 
ko’rsatish madaniyati tushuniladi. Bunda, yo’lovchilarni tashishdan farqli o’laroq, 
yuklarni tashishning sifatini ta’minlash bo’yicha chora-tadbirlar faqatgina ob’ekt 
yoki tashish predmetiga emas, balki ularning egalariga, ya’ni yuk egalariga ham 
qaratiladi.
SHuni hisobga olish lozimki, transport turlari o’rtasida kuchayib borayotgan 
raqobat sharoitlarida yuk egalariga transport xizmatlari ko’rsatishning sifatini 

---

oshirish transport bozorini egallash yoki kengaytirishning asosiy yo’llaridan biridir. 
Buning uchun transport xizmatlari iste’molchilarining talablari, raqobatchilar va 
o’zining imkoniyatlarini yaxshi bilish, konkret yuk egalariga transport xizmatlari 
ko’rsatishning marketing strategiyasini to’g’ri belgilash va uni oqilona amalga 
oshirish zarur bo’ladi. Bu strategiya avvalambor taklif qilinadigan transport 
xizmatlarining yuk egalarining ehtiyojlarini raqobatchiga qaraganda yaxshiroq 
qanoatlantirishga qodir bo’ladigan yuqori sifat darajasini ko’zda tutishi lozim 
bo’ladi. SHundan kelib chiqqan holda, transport xizmatlarining sifati, xuddi boshqa 
har qanday mahsulotning sifati kabi — nisbiy tushunchadir va ma’lum bir 
ko’rsatkichlar (o’lchagichlar) yordamida miqdoriy o’lchanishi mumkin.
Yuk egalariga transport xizmatlari ko’rsatishning asosiy sifat ko’rsatkichlari 
quyidagilar hisoblanadi: ma’lum bir vaqt davrida (yil, chorak, oy yoki undan ham 
qisqaroq) yuklarni tashish hajmlari bo’yicha talabning qanoatlantirilish darajasi; 
yuklarni tashishning ritmlilik yoki muntazamlik darajasi; yuklarni yetkazib 
berishning belgilangan muddatlarining bajarilishi; tashiladigan yuklarning saqlanish 
darajasi. Tashishlarni xavfsizlik darajasi ham transportda muhim sifat ko’rsatkichi 
bo’lib hisoblanadi, u ko’pincha “yuklarning saqlanishi” ko’rsatkichida hisobga 
olinadi. 
Tashishlar hajmi bo’yicha
yuk egalari talablarining qanoatlantirilish darajasi: 
bunda 
davrdagi mos ravishda amaldagi tashishlar hajmi va yuklarni 
tashishga bo’lgan kelishilgan rejalashtirilgan talab. 
Hozirgi kunda bu ko’rsatkichning qiymati biroz oshgan va taxminiy hisob-
kitoblarga ko’ra taxminan 0,90—0,94 ni tashkil qiladi. Uni yetarlicha aniq qilib 
aniqlash anchagina murakkab. Ishlab chiqarish jarayonida yuk egalarining aybi bilan 
texnologik uzilishlar, xomashyoning kelmay qolishi, o’z vaqtida to’lamaslik va 
boshqa sabablarga ko’ra yuklar yuklash rejasiga muvofiq taqdim qilinmaydigan 
holatlar bo’ladi. SHu bilan birgalikda tashishlarga rejadan oshiq talab ham bo’lishi 
mumkin. SHundan kelib chiqqan holda, rejali talabning qiymatlari yuk egalari va 
transport bilan kelishilgan muddatlarda korrektirovka qilinishi (kamaytirilishi yoki 
oshirilishi) lozim. SHu munosabat bilan u yoki bu transport turi bilan yuklarni 
tashishga rejali talabning optimal qiymatini aniqlash uchun marketing tadqiqotlarini 
o’tkazish katta ahamiyatga ega bo’ladi. Bu tadqiqotlar transport korxonalarining 
tortish rayonlarini iqtisodiy tadqiq qilish, yuk egalarining transport bilan 
ta’minlanganlik darajasini aniqlash, ularning manfaatlarini maksimal darajada 
hisobga olishni ko’zda tutishi lozim. Zamonaviy raqobat sharoitlarida transport 
bozorining (transport turining) yuk egalariga transport xizmatlari ko’rsatishning eng 
yaxshi sifatini va qo’l keladigan narxini taklif qiladigan sub’ekti yutadi.
Transport korxonalari uchun ularning ishining muhim ko’rsatkichi olib 
ketilmagan yuklarning hajmi bo’lib hisoblanadi, uni quyidagi formula bo’yicha 
aniqlash mumkin:

---

Mohiyatiga ko’ra 
bu ko’rsatkich mijozlarga transport xizmatlari 
ko’rsatishning holatini tavsiflaydi va bir paytning o’zida transport xizmatlari 
bozorini rivojlantirish uchun mo’ljal bo’lib xizmat qiladi. Hatto tashish hajmlari 
pasaygan va ba’zi bir temir yo’llarda ratsional bo’lmagan boshqarish tufayli bo’sh 
transport resurslari mavjud bo’lgan taqdirda ham yuk jo’natuvchilarda yana olib 
ketilmagan yuklar qoladi.
Yuklarni tashishning