4-ma’ruza. Tadqiqotlarning nazariy va empirik usullari reja: 1

anketalash va 
intervьyulash
. Ular bir qator taklif qilinadigan so‘rov savollariga asoslanadi, ularga 
berilgan javob birlamchi ma’lumotlarni tashkil etadi. 
Tayyorlangan anketyorlar yoki intervьyuerlarning etarli soniga asoslangan 
so‘rov usuli maksimal qisqa vaqt ichida katta miqdordagi respondentlardan so‘rov 
olib borish va turli hil ma’lumotlarni olish imkonini beradi. 
Biroq, insonlar ongida ijtimoiy amaliyotning turli jihatlarini aks ettirish 
jarayonini o‘ziga xos jihatlari bilan bog‘liqligi so‘rov orqali olingan ma’lumotlarni 
buzilishi mumkinligini har doim hisobga olish kerak. 
Anketalash.
Amaliy sotsiologiya amaliyotida eng keng tarqalgan so‘rov shakli 
- anketalashdir. U guruhiy yoki shaxsiy bo‘lishi mumkin. 
 Guruhiy anketalash
asosan tashkilotlarda (ish joylari, ta’lim muassasalari, va 
hokazo) ishlatiladigan so‘rovlardir. 
SHaxsiy anketalashda
so‘rovnomalar (anketalar) respondentlarga ish 
joylarida yoki uning yashash joyida beriladi. So‘nggi paytlarda bir vaqtlik so‘rovlar 
keng tarqaldi (elektron aloqa orqali: telefon, E-mail). 
Ijtimoiy so‘rovnoma – ob’ektning va tahlil predmetining miqdoriy va sifat 
tavsiflarini aniqlashga yo‘naltirilgan yagona tadqiqot rejasi bilan birlashtirilgan 
savollar tizimi. Uning maqsadi ishonchli ma’lumot berishdir. Buning uchun uni 

---

konstruktsiyalashning bir qator qoidalari va printsiplarini, shuningdek, turli 
savollarning xususiyatlarini bilish va ularga amal qilish kerak. Anketalarnin tuzishda 
savolni turli ijtimoiy-demografik guruhlar (yosh va keksa, turli ma’lumotli odamlar 
va boshqalar) respondentlari bir xil tushunishlari kerakligini inobatga olish kerak. 
Barcha savollar quyidagicha tasniflanishi mumkin: mazmun bo‘yicha 
(tushunish faktlari, xatti-harakatlar faktlari va respondent shaxsiyati haqidagi 
savollar); shakl bo‘yicha (ochiq va yopiq, bevosita va bilvosita); funktsiyasi 
bo‘yicha (asosiy va asosiy bo‘lmagan). 
Odamlarning tushunishi haqidagi savollar fikrlarni, istaklarni, istiqbollarni, 
kelajakka oid rejalarni aniqlashga qaratilgan. Xatti-harakat haqidagi savollar inson 
ishlari, harakatlari va faoliyat natijalarini aniqlaydi. Respondentning shaxsiyati 
haqidagi savollar uning shaxsiy tavsiflari (jinsi, yoshi va boshqalar) aniqlaydi. 
Agar so‘rovda javoblarning to‘liq variantlar to‘plami mavjud bo‘lsa, u 
savol 
yopiq deyiladi
. Ularni o‘qib chiqib, so‘rov qilinayotgan shaxs o‘zi fikriga mos 
keladigan faqat bitta javobni tanlaydi. Yopiq savollar muqobil va muqobil 
bo‘lmagan bo‘lishi mumkin. Muqobilda respondent bir javob variantini tanlashi 
mumkin, muqobil bo‘lmaganda esa - javoblarning bir nechta variantini. 
Ochiq savollar
o‘z ichiga javoblarni olmaydi va respondentga javobni 
"majburiy" taqdim etmaydi. Ular o‘z fikrlarini to‘liq va kichik tafsilotlarigacha 
ifodalashga imkon berishadi, shuning uchun ular yopiq savollarga qaraganda 
mazmunan boyroq ma’lumot berishadi. 
To‘g‘ridan-to‘g‘ri va bilvosita savollar
. Ba’zan anketa savollari 
respondentdan o‘ziga, atrofdagilarga tanqidiy munosabatda bo‘lishni, mavjud salbiy 
hodisalarga baho berishni talab qiladi. Bir qator holatlarda bunday to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
savollar javobsiz qoladi yoki noto‘g‘ri ma’lumot beradi. Bunday hollarda, 
tadqiqotchiga bilvosita ko‘rinishda shakllantirilgan savollar yordamga keladi. 
Respondentga o‘zining shaxsiy fazilatlarini baholash yoki uning faoliyati sharoitini 
baholashni talab qilmaydigan xayoliy vaziyat taklif etiladi.