4-mavzu: asosiy raqamli mantiqiy sxemalar. Dasturlanadigan mantiqiy qurilma r eja

4-MAVZU: ASOSIY RAQAMLI MANTIQIY SXEMALAR. DASTURLANADIGAN MANTIQIY QURILMA

R eja

1. 
   Asosiy raqamli-mantiqiy sxemalarning turlari
   
2. 
   Multipleksor va Demultipleksorlar
   
3. 
   Shifratorlar va Dishifratorlar
   
4. 
   Dasturlanadigan maniqiy qurilma.
   

Tayanch so`zlar: Raqamli sxemalar, kombinator sxemalar, multipleksorlar, dekoderlar, komparatorlar, integral sxemalar, siljitish sxemalari, Multipleksor va Demultipleksorlar, Shifrator, Dishifrator, summator, hisoblagichlar, Trigerlar, JK-trigeri, RS-trigeri, Arifmetik-mantiqiy qurilma(AMQ), Markaziy protsessor, boshqarish qurilmasi, Registrlar, asosiy xotira.


Asosiy raqamli mantiqiy sxemalar.
Avvalgi bo‘limda ventillardan qanday qilib oddiy mantiqiy sxe- malarni qurish mumkinligini ko‘rib chiqdik. Hozirgi paytda amaliyotda mantiqiy sxemalarni qurishda alohida-alohida ventillarni birlashtirgan modullardan iborat standart «qurilish» bloklaridan foydalaniladi. Ushbu qismda biz ana shunday standart bloklarni, ularni alohida-alohida ventillar yordamida qanday hosil qilishni va qanday qo‘llanilishini ko‘rib chiqamiz. Bunday qurilish bloklarining, ya’ni asosiy raqamli mantiqiy sxemalarning - kombinator va arifmetik sxemalar deb nomlanadigan xillari mavjud.

1. 
   Kombinator sxemalar yoki kombinatsion sxemalar:
   

• 
  multipleksorlar;
  
• 
  dekoderlar;
  
• 
  komparatorlar;
  
• 
  dasturlanadigan mantiqiy matritsalar.
  

2. 
   Arifmetik sxemalar:
   

• 
  siljitish sxemalari;
  
• 
  jamlagichlar;
  
• 
  arifmetik-mantiqiy qurilmalar.
  

Asosiy mantiqiy sxemalar - integral sxemalar yoki mikrosxemalar degan umumiy nom bilan ham ataladilar. Integral sxema o‘lchamlari tahminan 5x5 mm (2x2 mm) ega kvadrat shaklidagi kremniy bo‘lagidan iborat bo‘ladi. Bunday bo‘laklarga kamida 1 tadan 10 tagacha ventillar joylashtirilishi mumkin bo‘ladi va ular kichik integral sxemalar deb ataladi.
Kichik integral sxemalar odatda kengligi 5-15 mm, uzunligi esa 20­50 mm ga teng bo‘lgan to‘g‘ri burchakli plastik yoki keramik korpuslarga joylashtirilgan bo‘ladi.

4.1-rasm. Integral sxemalarning korpuslari.

Tarkibida bor bo‘lgan ventillar soni nuqtai nazaridan mikrosxemalarni, bir nechta sinflarga ajratish mumkin. Hozirda ham mikrosxemalarni shu tarzda sinflarga ajratib o‘rganish foydadan holi bo‘lmaydi va to‘g‘ri xisoblanadi. Negaki ular turli xil xususiyatlarga ega bo‘lib, turli xil maqsadlarda qo‘llanilishlari mumkin:

1. 
   Kichik integral sxemalar - tarkibida 1 tadan 10 tagacha ventillar bo‘lgan mikrosxemalar.
   
2. 
   O‘rta integral sxemalar - tarkibida 10 tadan 100 tagacha ventillar bo‘lgan mikrosxemalar.
   
3. 
   Katta integral sxemalar - tarkibida 100 tadan 100 000 tagacha ventillar bo‘lgan mikrosxemalar.
   
4. 
   O‘ta katta integral sxemalar - tarkibida 100 000 tadan ortiq ventillar bo‘lgan mikrosxemalar.
   

Asosiy mantiqiy sxemalar - qanday ventillardan iborat ekanligi va ularni soni qancha ekanligini, ushbu ventillar tarkibida qanchadan tranzistorlar borligini tasavvur qilish bilan zamonaviy kompyuter qay darajada murakkab tuzilishga ega ekanligini tushunish mumkin.

4.2-rasm. Sakkizta kirishga ega bo`lgan multipleksor sxemasi va uning chizmalarda integral sxema ko‘rinishida ifodalanishi.



4.3-rasm. Siljitish sxemasi.



4.4-rasm. Yarim (a) va to‘liq (b) jamlagichlarning haqiqat jadvallari va sxemalari.