4-tema. Házirgi ádebiy processte proza Jobası: Kishi epikalıq janrlarǵa sholıw

 
Qaraqalpaq ádebiyatínda drabbl janrí
Kórkem ádebiyatta jańa janrlardıń payda bolıwı – jańalıq, al onıń basqa 
xalıqlardıń ádebiyatına taralıwı sol janrdıń jetiskenligi desek boladı. XX ásirde Batıs 
9
Алламбергенов К. Новелла жанрының жетик шебери. // «Әмиўдәрья», 1970, №1, 74-76-б.б. 

---

9 
ádebiyatında payda bolǵan «drabbl» atlı kishi kólemli prozalıq shıǵarma payda 
bolıwı menen-aq ádebiy janr sıpatında tez jetilisti hám basqa xalıqlar ádebiyatına keń 
tarqaldı. 
Internette «drabbl» terminine «Inglis tilinen awdarǵanda Drambl – bul júz sóz 
kólemindegi qısqa kórkem shıǵarma. Drabbldiń maqseti qısqalıq, avtordıń 
sheklengen mákanda óziniń qızıqlı hám áhmiyetli ideyaların sáwlelendiriw uqıbın 
tekserip kóriw…» ushın jazılatuǵın kórkem shıǵarma sıpatında anıqlama berilgen. 
Baspasózde berilgen maǵlıwmatlarǵa kóre «Drabbl (inglisshe «bólek, bólim») 
gúrrińniń eń qısqa túri
10
. Onda qanday da bir waqıya qısqa sóz etilip, kútilmegen 
juwmaq penen tamamlanıwı kerek. Drabbl birinshi márte 1980-jılı Ullı Britaniyada 
ádebiy shıǵarmanıń qısqa janrı sıpatında tán alınǵan. Bunnan keyin Evropanıń basqa 
mámleketlerine tarqalǵan. Kólemi 100 sózden, keyinirek 55 sózden aspaǵan 
drabbllerge tańlaw da ótkerilgen. Ernest Xemingueydiń bir qısqa gúrrińi barı-joǵı altı 
sózden ibarat: «Ol hayalınıń qandarına sút ishkizer edi». Yamasa jáne bir gúrrińi: 
«Sınǵan terezeniń sırtına mınaday jazıw jazılǵan: «Jańadan turmıs qurǵanlar»
11
. 
Demek, drabbllerdiń payda bolıwı Evropa ádebiyatınan, yaǵnıy belgili jazıwshı 
Ernest Xeminguey (1899-1961) dóretiwshiliginen baslanadı. Ol óziniń qısqa qatarlı 
gúrrińleri menen dúnyaǵa málim boldı.
Qaraqalpaq ádebiyatına eń birinshi ret «drabbl» atamasın alıp kirgen hám ádebiy 
proсesste usı atama menen birinshilerden bolıp shıǵarmalar járiyalaǵan jazıwshı 
M.Nızanov boldı. Ol «Qaraqalpaqstan jasları» gazetasınıń 2017-jıl 2-fevral (№6 
(7918) sanında «Drabbller» degen atama astında 9 drabblin járiyaladı. Onda jazıwshı: 
«… Júdá qısqa gúrrińler jazıwda men de bir neshe márte mashqı etkenmen. Máselen, 
aldın járiyalanǵan «Qosımsha soraw», «Jaza qurıq», «Rul», «Arzan em» solar 
qatarınan. Búgingi sizlerdiń názerińizge usınılıp otırǵan qısqa gúrrińlerdi birinshi 
márte «drabbller» dep atadım»
12
dep keltiredi. Gazetanıń usı sanında avtordıń 
«Árman», «Hár zamanǵa bir zaman», «Ana», «Ómir», «Ǵáremet», «Bóteke», 
«Keshki máhál», «Kútiw», «Jubanısh» dep atalǵan drabblleri járiyalandı. Demek, 
qısqa gúrrińlerdiń úlgileri M.Nızanov dóretiwshiliginde aldın da bar edi. Biraq, 
«drabbl» degen janrlıq atama menen soń járiyalandı.
Drabbllerdiń ataması hám teması hár túrli boladı. Tema shıǵarmanıń mazmunın 
belgilewge xızmet etedi. Drabbller, kóbinese, birdey dúziliske iye boladı hám 
aldınnan hesh qanday maǵlıwmat bermey turıp, keskin waqıyalar baslanadı. Onıń 
waqıyaları da baslanıwı sıyaqlı qısqa waqıt ishinde aqırına jetip qaladı. 
Drabbller forması jaǵınan kishi kólemdegi shıǵarma bolǵanı menen, olar úlken 
turmıslıq, filosofiyalıq hám didaktikalıq máselelerdi qozǵaydı. Ol sáwlelendirgen 
teması, kótergen probleması hám aytajaq ideyası menen úlken bir romannıń, 
povesttiń mazmunın qamtıwı múmkin. Sonlıqtan, drabbl janrındaǵı dóretpe oqıwshını 
tereń oylanıwǵa, turmıslıq, jámiyetlik máselelerden ózinshe juwmaq shıǵarıwǵa 
shaqıradı. 
Ullı rus jazıwshısı Chexov «Mazmunlı sóylew – bul qısqa sóylew» dep ózine 
hám barlıq jazıwshılarǵa dóretiwshilik talap qoyǵan bolsa, ózbek ádebiyatında kishi 
10
http: // wikipedia.ru 
11
Нызанов М. Драббллер. // «Қарақалпақстан жаслары», 2017, 2-февраль, №6 (7918). 
12
Sonda. 

---

10 
janrdıń úlken ustası A.Qahhar qısqa gúrrińlerinde-aq úlken turmıslıq, jámiyetlik h.t.b. 
problemalardı qısqalıq penen sheber ashıp bergen. Qaraqalpaq jazıwshısı 
M.Nızanovtı bolsa, belgili ózbek jazıwshısı Nasır Fazılov «Qaraqalpaqlardıń A’ziz 
Nesini» dep ataydı. Sebebi, M.Nızanov óziniń sheber jazılǵan yumor-satiralıq 
gúrrińleri menen tek qaraqalpaq prozasında ǵana emes, al ózbek ádebiyatında da 
satira hám yumor janrınıń úlken wákiline aylanıp úlgerdi
13
.
Al, gúrriń janrında mol tájiriybe hám sheberlikke, ózine tán jazıw stiline iye 
bolǵan jazıwshı M.Nızanovtıń gúrrińniń qısqa túri bolǵan drabbllerge qol urıwı 
prozada qısqalıqqa, bayanlawda poetikalıq tereńlikke, janr tańlawda ádebiy 
jańashıllıqqa umtılıwınıń bir kórinisi dep qarawǵa boladı.
Solay etip, drabbller óziniń jazılıw qaǵıydalarına iye bolıp, jazıwshı bul 
talaplarǵa tolıq ámel qılıwı kerek boladı. M.Nızanovtıń drabbllerinde qısqalıq hám 
lakonizm, filosofiyalıq tereńlik hám didaktikalıq mazmun bar. Kórkemlik jaqtan 
úlken bir ideyanı sáwlelendiredi. Hár bir drabbldiń ózine tán mazmunı bolıp, onda 
sóz etilejaq waqıyanıń kulminatsiyalıq momentin oqıwshı sezip otıradı, al jáne 
birewlerinde bolsa, oqıwshı buǵan úlgere almay qaladı. Onda final sırlı beriledi de, 
belgili oy juwmaǵına keliw, teksttiń astarın (podteksti) ańlap alıw oqıwshınıń ózine 
qaldırıladı. M.Nızanovtıń “Hár zamanǵa bir zaman”, “Ómir” atlı drabbllerinde tez pát 
penen rawajlanıp baratırǵan dúnya haqqında, onıń insan turmısına tásiri, ulıwma, bul 
dúnyada insannıń tutqan ornı tuwralı filoosofiyalıq pikirler beriledi. Mısalı, “Hár 
zamanǵa bir zaman” drabbliniń mazmunı tómendegishe:
«Qız on altı jasında gúlmıyıqlı arbada uzatıldı. Seksen jasında ǵarrısı menen 
limuzinde aylandı». 
Bul drabbl toǵız sózden ibarat. Onda epikalıq janrlardaǵıday syujet joq. Degen 
menen, bunda poetikalıq mazmun bar. Biraq insan ómiriniń jaslıq hám ǵarrılıq 
dáwirine tán quwanıshlı kúnlerdiń tez ótip ketkenligi sıyaqlı drabbl de qısqa 
tamamlanıp qaladı. Bunda zaman jetiskenlikleri, dúnya jańalıqları bir insannıń qısqa 
ómiri arqalı ashıp beriledi. On altı jasında gúlmıyıqlı arbada uzatılǵan qız, qarıyalıq 
dáwrandı limuzinge minip ótkermekte. Solay etip, keshe ǵana baxıtlı kúnlerin kútip 
alǵan qız búgin qarıyalıq dáwirine jetip keldi. Bunı ashıp beriw ushın avtor 
shıǵarmada leksikalıq birliklerden, atap aytqanda gónergen sóz hám neologizmnen 
sheberlik penen paydalanadı. Máselen, avtor bir adamnıń (qızdıń) ótken ómiri menen 
házirgi kúnin gónergen (gúlmıyıqlı arba) hám neologizm (limuzin) sózler arqalı 
qarama-qarsı qoyıp salıstıradı. Bunda gúlmıyıqlı arba hám limuzin dáwir ózgerislerin, 
onıń gúwası bolǵan adamnıń jekke ómirindegi ózgerislerdi, jańalanıwlardı 
súwretleydi. Ulıwma, bul drabbl insan ómiriniń mazmunı haqqında.
“Ómir” atlı drabblinde de insan ómiriniń mazmunı antitezalıq usılda ashıp 
beriledi. Drabbldiń qurılısı otız sózge jetpeydi: 
«Ol birinshi márte kózin ashqanda kimnińdur qolında jıltırap janǵan shútik 
shıranı kórdi. Aqırǵı márte kóz jumǵanda bolsa, tóbesinde álwan túske dónip turǵan 
altın jalatılǵan lyustraǵa qarap qúlimsiregenshe jan berdi».
Bul dóretpe de joqarıdaǵı drabbldiń mazmunı menen ózekles. Bul hám 
filosofiyalıq mazmundaǵı shıǵarma. Onda da insan ómiriniń mazmunı onıń jaslıq 
13
Қурамбоев К. Адабий жараѐн, ижод масъулияти, адабий алоқалар (сайланма мақолалар). Тошкент. Cho’lpon 
nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi. 2009, 372-б. 

---

11 
hám ǵarrılıq dáwiri menen qarama-qarsı qoyıp súwretlenedi. Bunda avtor gónergen 
sóz (shútik shıra) hám neologizm (lyustra) sózlerdi qarama-qarsı qollanıw arqalı 
antitezalıq usıldı payda etip, shıǵarmanıń tásirsheńligin hám kórkemligin arttırǵan. 
Dáslebinde dúnyanı shútik shıranıń emeski jaqtısında kórip tanıǵan adamnıń óz ólimi 
aldında onıń qanshelli dárejede reńlerge bay, ómirdiń qanshelli dárejede qádir-
qımbatınıń joqarı, bahalı ekenligin ańlap jetiwi onıń eziwindegi kúlki arqalı ashıp 
berilgen. Bul súwretlewler oqıwshıda filosofiyalıq oy-pikirlerdi hám muńlı 
(elegiyalıq) sezimlerdi payda etedi. Ulıwma, M.Nızanov drabblleriniń kórkemligin 
támiyinlewde dialoglar, detallar, allegoriyalıq súwretlewler, leksikalıq jaqtan 
gónergen sózler, neologizmler, parallelizm hám antitezalıq súwretlew usılları kóplep 
ushırasadı, sonday-aq awızeki sóylew stilinen kóbirek paydalanıladı. Bul jazıwshı 
drabblleriniń tásirsheńligin, kórkemligin arttıradı.
M.Nızanov drabblleri oqıwshını filosofiyalıq jaqtan tereń pikirlewge úyretedi, 
durıs sheshim qabıl etiwge baǵdarlaydı. Biz bul kishkene maqalamızda jazıwshınıń 
«Qaraqalpaqstan jasları» gazetasında járiyalanǵan dáslepki drabblleri tiykarında ǵana 
pikir júrittik. Avtordıń sońǵı dáwirde dóretilgen drabblleri onıń 2017-jılı «Bilim» 
baspasınan shıqqan «Sen kúymeseń, men kúymesem…» dep atalǵan toplamına 
kirgizilgen. Keleshekte bul drabbllerdi ilimiy izertlewlerdiń, ádebiy sınnıń obyektine 
aylandırıw dáwir talabı
14
.