5-Amaliy mashg’ulot yorug’likning qutublanishi

B.B.B. texnikasi

№	Mavzu savoli	Bilaman	Bilishni xohlayman	Bildim
1	Yorug’liknig to’lqin tabiati qonunlari ifodasini yozib bering.
2	Yorug’liknig to’lqin tabiati kattaliklarning aytib bering;
3	Yorug’liknig to’lqin tabiati qonunlarini tushuntiring.
4	Mavzuga doir asosiy formulalarni yozib bering;

Masalalar yechish namunalari
elektrik ko’zgudan qaytgan tabiiy yorug’lik uchun Frenel formulasi:

va

Bunda - qaytgan nurlarning yorug’lik tushish tekisligiga perpendikulyar yo’nalishdagi tebranishining intensivligi; - qaytgan nurlarning yorug’lik tushish tekisligiga parallel yo’nalishdagi tebranishining intensivligi; I₀- tushayotgan tabiiy yorug’lik intensivligi, i-tushish burchagi va r- sinish burchagi.

i+r=900 bo’lsa, =0 bo’ladi, u holda tg_i=n munosabat o’rinli bo’ladi (Bryuster qonuni).

Malyus qonuni (polyarizator va analizator orqali o’tuvchi yorug’lik intensivligi): ,

Bunda φ-polyarizator bilan analizator bosh tekisliklari o’rtasidagi burchak, I0- polyarizator orqali o’tgan yorug’lik intensivligi.

1-masala. Ikki N₁ va N₂ nikollar shunday joylashganki, polyarizatorlarning tekisliklari orasidagi  - burchak =60^°. Tabiiy yorug‘likni intensivligi necha marta kamayishini aniqlang:

1) bitta N1 nikoldan o‘tganda;

2) ikkita nikoldan o‘tganda; nikolda yorug‘likning yutilish koeffitsiyenti

K=0.05. Yorug‘likni sochilishi e`tiborga olinmasin.

Tabiiy nur, nikol prizmasining qirrasiga tushib, oddiy va nooddiy nurlarga ajraladi (2-rasm). Ikkala nur ham bir xil intensivlikda va to‘liq qutblangan. Nooddiy nurning tebranish tekisligi rasm tekisligida joylashgan. Oddiy nurning tebranish tekisligi chizma tekisligiga ko‘ndalang joylashgan.


Oddiy nur to‘liq ichki qaytish tufayli nikolning qoraytirilgan qirrasiga tushadi va unda to‘liq yutiladi. Noodiy nur prizmalardan o‘tib yutilishi tufayli, o‘z intensivligini kamaytiradi.

1. Birinchi prizmadan o‘tgan yorug‘lik intensivligi

,

nisbiy intensivlik esa

. (1)

Formuladagi kattaliklarni son qiymatlarini qo‘yib nisbiy intensivlikni topamiz

,

shunday qilib, yorug‘lik birinchi prizmadan o‘tgandan so‘ng uning intensivligi 2.1 marta kamayadi.

2-masala. Intensivligi I₁ bo‘lgan yassi qutblangan yorug‘lik nuri ikkinchi prizmaga tushadi va yana oddiy hamda nooddiy nurlarga ajraladi. Ularning intensivliklari har xil qiymatga ega. Oddiy nur prizmada to‘liq yutiladi. Prizmadan o‘tgan nooddiy nur intensivligi Malyus qonunidan topiladi:

. (2)

Ikkinchi prizmadan o‘tishda nurning yutilishini hisobga olsak

bo‘ladi. burchak I₁ nurning tebranish tekisligi bilan I₂ nurning tebranish tekisliklari orasidagi burchak.

Ikkala prizmadan o‘tgan nurning intensivligi

(3)

(1) formula bilan almashtirib

(4)

formulaga kelamiz. (4) formuladagi kattaliklarning son qiymatlarini qo‘yib, -ni topamiz.

.

Shunday qilib, ikki prizmadan o‘tgan yorug‘likning intensivligi 8,86 marta kamayadi.

3-masala. Tabiiy yorug‘lik nuri suyuqlikda turgan silliqlangan shisha plastinka sirtiga tushmoqda. Shisha plastinka sirtidan qaytgan yorug‘lik nuri tushayotgan nur bilan 97o ni tashkil qiladi. Agar qaytgan yorug‘lik nuri to‘la qutblangan bo‘lsa suyuqlikning sindirish ko‘rsatkichi n ni toping.

Yechish: Bryuster qonuniga ko‘ra

,

bu yerda n21 yorug‘lik nuri qaytayotgan muhitni (shishani) birinchi muhitga nisbatan sindirish ko‘rsatkichi,

,

masalani shartiga ko‘ra qaytgan nur tushayotgan nurga nisbatan burchakka burilgan. Qaytish burchagi tushish burchagiga teng bo‘lganligi sababli

,

demak,

,