|
psefitli (dag’al bo’lekli), bo’lekler diametrinin’ o’lshemi 1 mm den u’lken;
psammitli (qumli), donalar o’lshemi 1 dan 0,1 mm ge shekem;
alevritli (shan’ta’rizli), bo’leksheler o’lshemi 0,1 dan 0,01 mm ge shekem;
pelitli, bo’leksheler o’lshemi 0,01 mm den mayda.
Bioximiyaliq jinislardin’ strukturasi. Ximiyaliq jol menen payda bolg’an sho’gindi jinislar ushin da kristallar o’lshemi boyinsha strukturalar ajiratiladi. Eritpelerden sho’kpege o’tiw, kristallaniw h’a’m qayta kristallaniw arqali ju’zege kelgen kristallardin’ o’lshemi salistirmali o’zgeriwshen’ boladi. Bunda kristallar o’lshemi mineraldin’ o’z qa’siyeti, onin’ ju’zege keliwi h’a’m o’siwi sharayatlari menen baylanisli h’a’m, sonin’ ushin da ayriqsha jag’daylarda basli esaplanadi.
Kristallar dag’al kristalli, iri, orta, mayda h’a’m ju’da’ mayda kristalli h’a’m pelitomorfli strukturalarg’a iye boladi.
Ximiyaliq jol menen payda bolg’an jinislarda kristallar kristallaniw ta’rtipligi qarap idiomorfli, gipidiomorfli h’a’m ksenomorfli strukturalar ajiratiladi.
Organogen jinislardin’ strukturasi olardi payda qiliwshi organikaliq qaldiqlar boyinsha aniqlanadi. Eger baqanshaqlar pu’tkil saqlang’an bolsa biomorfli, bo’leklengen bolsa detritli strukturalardi ju’zege keltiredi. Aralas quramli sho’gindi jinislar ushin pelitomorfli struktura xarakterli boladi.
Sho’gindi jinislardin’ teksturasi. Taw jinislardin’ teksturasi dep olardin’ quramindag’i struktura payda qiliwshi da’neshelerdin’ o’z ara ma’lim ta’rtipte jaylasiwina h’a’m qatlam ju’zelerindn h’a’r qiyli ku’shler ta’sirinde payda bolg’an nategis ju’zelerge aytiladi. Teksturalar taw jinislardin’ payda boliwindag’i ta’biyiy geografiiyaliq ortaliq menen u’zliksiz baylanisli bolip, olardi teren’ u’yreniw h’a’m analiz qiliw basli teoriyaliq h’a’m a’meliy a’h’imiyetke iye.
Teksturalar kelip shig’iwina qarap 4 toparg’a: 1) dinamikaliq, 2) deformatsion, 3) biogen h’a’m 4) ximiyaliq teksturalarg’a bo’linedi.
Dinamikaliq teksturalar sho’gindi payda boliw protsessindegi suw h’a’m h’awa ag’islarinin’ h’a’reket h’a’reketi saldarinan ju’zege keledi. Bunda sho’gindilerdin’ qatlamlaniwi o’z aldina qa’siyetlerge iye boladi.
Materialliq qurami h’a’m strukturasi boyinsha bir jinisli, to’mengi h’a’m u’stingi ta’replerinen shama menen parallel shegaralar menen ajiralip turiwshi geologiyaliq denege (du’ziliske) qatlam delinedi. Bir-birine muwapiq jatiwshi qatlamlar sistemasi qatlamlamwdi quraydi.
Qatlamlar bir-birinen materialliq qurami, strukturasi h’a’m teksturasinan tisqari qalin’liqlari menen da pariq qiladi. Qatlamlar qalin’lig’inin’ tu’rlishe boliwi, sho’gindi payda boliw ortalig’inin’ dawamlilig’ina, ag’is tig’izlig’ina h’a’m sho’gindi payda boliw tezligine baylanisli.
Qatlamlardin’ o’zindegi dinamikaliq teksturalar olardin’ u’stingi h’a’m to’mengi ju’zelerinde h’a’mde ishinde baqlanadi. Olar struktura payda qiliwshi danalardin’ materialliq qurami, o’lshemi, formasi, bag’darlaniw h’a’m jaylasiw ta’rtipli belgilengen boladi. Qatlamlardin’ u’stingi ju’zesindegi teksturalar tolqin, ag’is h’a’m eolryablardan ibarat boladi.
Qatlamlardin’ to’mengi ju’zesindegi teksturalar tiykarinan alevrolitlar h’a’m slanetsler u’stinde jatiwshi qumtosh h’a’m bazida h’a’ktas qatlamlarinin’ to’mengi ju’zesinde ushirawi mu’mkin. Bul teksturalardin’ ko’pshiligi ele qatip u’lgermegen illi (ilayli) jatqiziqlar ju’zesinde ag’is h’a’reketi saldarinan ju’zege keletug’in teren’lik h’a’m nategisliklerdin’ ko’riniwinen ibarat. Olar ag’is u’yimleri payda qilg’an juwiliw nategislikleri, basqa denelerdin’ su’dreliw qariqlari h’a’m siziqlari, olardin’ domalaw izleri h’a’m ryab belgilerining su’wretleniwinen ibarat.
Qatlamlardin’ ishki teksturalari morfologiyasi h’a’m kelip shig’iwi boyinsha ju’da’ h’a’r-qiyli. Olar to’rt toparg’a: gorizontal, tolqinta’rizli, qiysiq h’a’m gradatsion qat-qatliqlarg’a ajiratiladi. Bul teksturalar terrigen jinislardag’i struktura payda qiliwshi danalardin’ o’lshemi, materialliq qurami, formasinin’ o’zgeriwi, bag’darlaniwi h’a’m jaylasiw ta’rtipli boyinsha ko’rsetilgen.
Do'stlaringiz bilan baham: |
