5 маъруза: Гносеология-билиш назарияси

Ҳиссий билиш шакллари

• Тасаввурлар – бу бир пайтлар инсоннинг сезги аъзоларига таъсир кўрсатган ва кейинчалик мияда сақланиб қолган алоқалар бўйича гавдаланадиган нарсаларнинг образларидир. Тасаввур хотира билан узвий боғлиқ. Хотира ўтмиш ва ҳозирги замонни бирлаштиради, уларнинг бир-бирига ўтишини таъминлайди.

Илмий билиш даражалари

• Билишнинг юқори даражаси – ақлий (мантиқий) билишдир. Мантиқий билишнинг асосий 3та шакли бор: тушунча, мулоҳаза, хулоса чиқариш. Фалсафа тарихида инсон дунёни фақат ақл (идрок) ёрдамида билиши мумкин, деб ҳисоблаганлар рационалистлар (ratio-ақл) деб аталади. Уларнинг фикрича, сезгиларга ишониб бўлмайди, улар бизга нотўғри маълумот беришади.

Мантиқий билиш шакллари

• Тушунча – нарсалар ва ҳодисаларнинг умумий, муҳим хосса ва алоқалари акс этувчи фикр.
• Мулоҳаза – бирор нарса-ҳодиса ҳақидаги тасдиқлаб ёки рад этилиб айтилган фикр
• Хулоса чиқариш – бир ёки ундан ортиқ фикрдан мантиқий қоидалар асосида янги фикр ҳосил қилишдир.

Илмий билиш даражалари

• Илмий билишнинг олий даражаси – интуитив, қалбан билишдир.
• Интуиция – ҳақиқатни мантиқий далиллар ёрдамисиз, бевосита англаб етиш қобилиятидир. Лекин бу қобилият фақат айрим шахсларгагина хосдир. Фақат истеъдодли, меҳнаткаш ва тиришқоқ одамларгина интуитив билишга қодир.

Ҳақиқат тушунчаси

• Ҳақиқат – билиш назариясининг бош категорияси. Ҳақиқат инсон билимларининг воқеликка мувофиқ келишидир. Ҳақиқатни очиш ёки илмий ҳақиқатга эришиш ҳар қандай илмий билишнинг асосий вазифаси ҳисобланади. Ҳақиқат ўзининг мазмунига кўра мутлақ ва нисбий бўлиши мумкин.

Ҳақиқат тушунчаси

• Мутлақ ҳақиқат – предметни келажакда тўлдирилиши ёки унга аниқлик киритилиши мумкин бўлмаган тарзда тўла, мукаммал билишдир.
• Нисбий ҳақиқат – келажакда тўлдирилиши мумкин бўлган билимдир.
• Объектив ҳақиқат – билимларимизнинг инсон ва инсониятга боғлиқ бўлмаган мазмуни.