5. Mavzu: Ichki sekretsiya bezlarining yosh xususiyatlari



Download 231,54 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/4
Sana30.12.2021
Hajmi231,54 Kb.
#195612
  1   2   3   4
Bog'liq
5-Seminar mavzu.



5. Mavzu: Ichki sekretsiya bezlarining yosh xususiyatlari.  

Gormonlarning organizm faoliyatlari va gomeostaz mo‟tadilligi uchun katta ahamiyatga 

ega ekanligi isbotga muhtoj emas. Bolalar organizmi uchun ichki sekretsiya muhim ahamiyatga 

ega,  chunki  endokrin  bezlarning  deyarli  hammasi  o‟sish  va  rivojlanishni  boshqarishda  ishtirok 

etadi.  Ichki  sekretsiya  bezlari  tizimidagi  biror-bir  bez  faoliyatining  buzilishi  butun  tizim 

faoliyatini  buzadi,  bolaning  o‟sishi  va  ruhiy  rivojlanishiga  kuchli  ta‟sir  qiladi,  o‟zgaruvchan 

tashqi sharoitga moslashishini qiyinlashtiradi, shikastlovchi omillarga qarshiligini susaytiradi. 

     Bolalarning  endokrin  tizimi  faoliyati  katta  yoshdagi  odamlardagidan  sezilarli  farq  qiladi. 

Ba‟zi  bezlar ontogenezning o‟sish davrida jadal  faoliyat  ko‟rsatsa  (masalan, epifiz), boshqalari 

yetuklik davrida juda faol (masalan, jinsiy bezlar). 

     Katta  yoshdagi  odamlarda  ichki  sekretsiyaning  buzilishi  asosan  moddalar  almashinuvida 

nuqsonlarni  yuzaga  chiqarsa,  bolalarda  jismoniy  va  ruhiy  rivojlanish,  o‟sishni  juda  qo‟pol, 

ba‟zan  tuzatib  bo‟lmaydigan  shaklda  buzadi.  Shuning  uchun  endokrin  bezlarning  faoliyati 

pediatrlarning diqqat markazida bo‟lishi kerak. 

GIPOTALAMUS.  Gipotalamus  –  nerv  va  gumoral  boshqaruv  mexanizmlarini  bog‟lovchi 

tuzilma.  Uning  ma‟lum  yadrolari  gipofizning  oldingi  va  orqa  bo‟laklari  bilan  bir  butun 



gipotalamo-gipofizar  tizim  shaklida  faoliyat  ko‟rsatadi.  Gipotalamusning  oraliq  tepaligidan 

gipofizning  darvoza  tomirlari  boshlanadi.  Bu  tomirlar  oraliq  tepalikdan  sal  yuqoriroqda 

birlamchi kapillyarlar to‟riga bo‟lingan. Gipotalamusning gipofizotrop sohasidagi neyronlarning 

o‟siqlari  birlamchi  kapillyarlar  to‟ri  bilan  aksovazal  kontaktlar  hosil  qiladi.  Kontaktlar  orqali 

neyronlarning  mahsuloti  bo‟lmish  liberin  va  statinlar  qonga  o‟tadi.  Darvoza  tomirlar 

adenogipofizda  ikkilamchi  kapillyarlar  to‟riga  bo‟linadi  va  gipotalamik  gormonlarni  gipofiz 

hujayralariga  yetkazadi.  Gipofizning  orqa  bo‟lagi  esa  gipotalamusning  supraoptik  va 

paraventrikulyar  yadrolari  bilan  aniq  neyron  aloqaga  ega.  Ko‟rsatilgan  yadrolardagi 

neyrosekretor  hujayralarda  ikkita  peptid  –  oksitotsin  va  vazopressin  sintezlanib,  oqsil  bilan 

birikkan  holda  akson  bo‟ylab  gipofizning  orqa  bo‟lagiga  oqib  tushadi,  hamda  zaruratga  qarab 

qonga o‟tadi. 

     Gipofiz faolligining o‟sish jarayonida o‟zgarishi ko‟proq tekshirilgan. 

GIPOFIZ.        Faoliyati  gipotalamusning  gipofizotrop  sohasi  bilan  bog‟liq  bo‟lgan  adenogipofiz 

yoki  gipofizning  oldingi  bo‟lagi  bitta  bez  emas,  balki  boshqarilishi  alohida  bo‟lgan  maxsus 

hujayralardan  tashkil  topgan  oltita  bez  kompleksidir.  Gipofiz  tarkibidagi  hujayralarning 

hammasida  maxsus  zarrachalar  bo‟lib,  ulardagi  oqsil  yoki  glikoprotein  gormonlar  ekzotsitoz 

yo‟li bilan qonga o‟tadi. 

     Gipofizar  va  platsentar  gormonlar  va  topilganiga  uncha  ko‟p  vaqt  bo‟lmagan  endorfin  va 

enkefalinlarni  tashkil  qiluvchi  aminokislotalar  ketma-ketligida  o‟xshashlik  bor.  Balki  bu 

gormonlar  yagona  o‟tmishdosh  molekulasidan  kelib  chiqqandir.  Shunga  va  ba‟zi  boshqa 

ma‟lumotlarga asoslangan holda gipofizar, platsentar va ularga o‟xshash gormonlarning quyidagi 

tasnifi taklif qilingan. Ular uch guruhga bo‟linadi. 



1-guruh.  Kortikotropin  turkumi.    Hammasi  peptid  bo‟lib,  umumiy  o‟tmishdosh  – 

proopiomelanokortindan  (m.m  31000)  kelib  chiqqan.  Bu  guruhni  melanotsitlarni  stimullovchi 

gormon (MSG, m.m 1650), adrenokortikotrop gormon (AKTG, m.m 4500), β-lipotropin gormon 

(β-LPG, m.m 9500), β-LPG dan kelib chiqqan endorfin tashkil qiladi. 



2-guruh.  Somatomammotropinlar.  O‟sish  gormoni  (O‟G),  prolaktin  (PRL)  va  odamning 

platsentar laktogenidan (OPL) iborat. Bu gormonlar molekulasida disulfid ko‟prikchalar  bo‟lib, 

aminokislotalar ketma-ketligidagi o‟xshashlik juda aniq seziladi. 



3-guruh.  Glikoprotein.    Bu  guruhni  biri-biriga  o‟xshagan,  ikkita  peptid  zanjirdan  tuzilgan  – 

follikullarni  stimullovchi  gormon  (FSG),  lyuteinlovchi  gormon  (LG),  odamning  xorionik 

gonadotropini (OXG) va tireotrop gormonlar (TTG) tashkil qiladi. 

O‟SISH  GORMONI  (SOMATOTROPIN).O‟sish  gormoni  -    191  aminokislota  qoldig‟idan 

tashkil  topgan  yakka  zanjirli  peptid.  U  turga  xos  xususiyatga  ega.  Shu  sababdan  hayvonlar 

gipofizidan  ajratib  olingan  gormon  odamga  yuborilganda,  samara  bermaydi.  Gormon  qonga 

vaqti-vaqti  bilan  har  20-30  daqiqada  ajralib  turadi  va  katta  yoshdagi  odam  tinch  holatda 

bo‟lganida  uning  qondagi  miqdori  3  ng/ml  dan  oshmaydi.  Gormonning  qonga  o‟tishi  chuqur 

uyqu vaqtida, jismoniy ish bilan shug‟ullanganda, organizm shikastlanganida, gipoglikemiyada, 

arginin, vazopressin, morfin va boshqa moddalar ta‟sirida ko‟payadi. 

     Endi  tug‟ilgan  chaqaloqlar  qonida  o‟sish  gormonining  miqdori  o‟rtacha  14,4  ng/ml.  Bu 

miqdor  ona  qonidagidan  2-2,7  marta  ko‟p.  Birinchi  haftaning  oxiriga  borib  chaqaloq  qonidagi 

o‟sish  gormonining  miqdori  7,3  ng/ml  gacha  kamayadi.  Chaqaloqlik  davrida  qonda  o‟sish 

gormonining  ko‟p  bo‟lishiga  sabab  tug‟ilgandan  keyin  ona  qonidan  glyukoza  o‟tishining 

to‟xtashi va bolada gipoglikemik holat rivojlanishida bo‟lsa kerak. 

     Chaqaloqlik  davrida  o‟sish gormoni sekretsiyasi  jadal  bo‟lishining biologik  ahamiyati uning 

metabolik  samarasiga  bog‟liq:  gormon  oqsillar  almashinuviga  anabolik  ta‟sir  qiladi  va  ayni 

vaqtda  yog‟larni  energiya  almashinuviga  safarbar  etadi.  Chaqaloqning  yangi  sharoitga 

moslashishida bu juda muhim. 

     O‟sish  jarayonida  o‟sish  gormonining  qondagi  miqdori  o‟zgarib  turadi.  O‟g‟il  bolalar  10-11 

yoshga  to‟lganda  gormon  miqdori  ortadi,  12-13  yoshda  ikki  marta  kamayadi.  14-15  yoshga 

borganda bu ko‟rsatkichning yana bir ko‟tarilishi kuzatiladi. 

        Tireotrop gormon.  Adenogipofizning tireotrop gormoni (TTG) molekulyar massasi 29000 

bo‟lgan  glikoproteindir.  Bu  gormon  qalqonsimon  bez  follikulalarini  hosil  qiluvchi  follikulyar 

hujayralar    rivojlanishiga  ta‟sir  qiladi.  TTG  follikulyar  hujayralarni  uzluksiz  rag‟batlantirib, 

ularning  faoliyati  bir  me‟yorda  bo‟lishini  ta‟minlaydi.  Gormon  yo‟q  bo‟lgan  sharoitda  tireoid 

hujayralar  qondan  yodni  yig‟ib  olish  qobiliyatini  qisman  saqlab  qoladi,  ammo  tireoid 

gormonlarning sintezi va sekretsiyasi keskin tormozlanadi. 

     TTG  ta‟sirida  ikki  bosqichni  ko‟rish  mumkin.  Avval  RNK  sintezi  tezlashishiga  muhtoj 

bo‟lmagan  jarayonlar  jadallashadi.  Keyingi  bosqichda  hujayralar  o‟sadi,  mitotik  faollik  paydo 

bo‟ladi  va  hujayralar  bo‟linadi.  TTG  ta‟sirida  qalqonsimon  bez  faoliyati  o‟ta  kuchayib  ketishi 

ham mumkin. 




Download 231,54 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish