5-Mavzu: Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olishning umumiy tarxi Reja

Korxona xarajatlari bo’yicha buxgalteriya hisobining asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi:
 korxona xarajatlarini turli maqsadlarda to’g’ri turkumlash va guruhlarga ajratish;
 korxona xarajatlarini to’g’ri, o’z vaqtida va tegishli boshlang’ich hujjatlar bilan rasmiylashtirish ;
 xarajatlarni ularning mohiyatini ochib beruvchi mezonlariga,maqsadlariga va tasnifiy belgilariga mos ravishda hisobga olish;
 korxona xarajatlari bo’yicha hisobotlar mahlumotlari va hisob mahlumotlarini to’liq uyg’unligini tahminlash;
 xarajatlarni oshib ketishiga sabab bo’luvchi noratsional chiqimlarni vujudga kelish sabablari va aybdorlarini topish, bunday chiqimlarga yo’l qo’ymaslik uchun mahsul shaxslar faoliyatini doimiy nazorat qilish.


2. Korxona xarajatlarini turkumlash asoslari

Xarajatlar korxonalarda yuritiladigan ham moliyaviy hisob, ham boshqaruv hisobining o’ta muhim obhekti hisoblanadi. Moliyaviy hisobning asosiy maqsadi bo’lib asosan ichki hamda tashqi foydalanuvchilarga korxona xarajatlari to’g’risida pul birligidagi umumiy axborotlarni sintetik va analik hisobni yuritish hamda moliyaviy hisobotni tuzish uchun yetkazib berish hisoblanadi.

Boshqaruv hisobining asosiy maqsadi bo’lib esa ichki foydalanuvchilarga korxona xarajatlari to’g’risida turli maqsadlarda batafsil axborotlarni yetkazib berish hisoblanadi.
Moliyaviy hisobda uning maqsadidan kelib chiqib, korxonaning barcha xarajatlarini asosan ikkita belgisi bo’yicha tasniflash muhim ahamiyat kasb etadi. Bular:
 Faoliyat turlariga tegishliligiga ko’ra;
 Qaysi hisobot davriga tegishligiga ko’ra.
Faoliyat turlariga tegishliligiga ko’ra korxonalarning barcha xarajatlari asosiy faoliyatga doir xarajatlar hamda asosiy bo’lmagan faoliyat turlariga doir xarajatlarga bo’linadi.
Asosiy faoliyatga doir xarajatlar deganda korxona ustavida belgilangan asosiy faoliyat bilan bog’liq xarajatlar tushuniladi.
Asosiy bo’lmagan faoliyatga doir xarajatlar deganda korxonaning asosiy faoliyatini tashkil etmaydigan moliyaviy faoliyatiga tegishli bo’lgan xarajatlari va favqulotdagi zararlari tushuniladi.

«Mahsulot (ish, xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish to’g’risida Nizom» va 21-son BHMS ga muvofiq korxonalarning asosiy faoliyati bilan bog’liq xarajatlarni, o’z navbatida, quyidagi ikkita guruhga ajratiladi:

 Tannarxiga kiritiladigan xarajatlar;
 Tannarxga kiritilmaydigan xarajatlar.
Tannarxga kiritiladigan xarajatlar deganda mahsulot, tovar, ish va xizmatlarning ishlab chiqarish va sotish tannarxini tashkil qiluvchi xarajatlar tushuniladi. Ularga mahsulot (tovar, ish va xizmat)lar tannarxini tashkil qiluvchi quyidagi xarajatlar kiradi:
* bevosita va bilvosita moddiy xarajatlar;
* bevosita va bilvosita mehnat xarajatlari;