5-мавзу маъруза машғулотининг режаси Ўлчашлар бирлиги тўғрисида. Ўлчов бирликлари ўлчамини узатиш усуллари. «Метрология тўғрисида»

ЎЛЧАШЛАР БИРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ
5-МАВЗУ
Маъруза машғулотининг режаси
1. Ўлчашлар бирлиги тўғрисида.
2. Ўлчов бирликлари ўлчамини узатиш усуллари.
3. «Метрология тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни.
4. Метрология текшируви ва назорати.
Ўқув машғулотининг мақсади: “Метрология тўғрисида” ги Республика Қонунининг асосий моҳияти давлатимизда ўлчашлар бирлигини таъминлаш ҳисобланишини ва уни амалга оширилишида “Ўлчашлар бирлигини таъминлаш давлат тизими” (ЎБТДТ) нинг фаолияти ва қонун-талаблари муҳим ўрин тутишини режадаги масалаларни ёритиш орқали талабаларда тегишли билимлар ва фикрлар ҳосил қилиш.
1-савол. Ўлчашлар бирлиги тўғрисида
Ўлчаш бирлиги – ўлчашлар натижалари қонунлаштирилган бирликларда ифодаланиб, уларнинг хатоликлари белгиланган эҳтимоллик билан маълум бўлиши.
Ўлчов воситаларининг бир хиллиги – ўлчаш воситалари қонунлаштирилган бирликларда даражаланиб, уларнинг метрология хоссалари маълум меъёрларга мос бўлиши.
Физикавий катталикнинг бирлигини қайта ҳосил қилиш - давлат эталони ёрдамида физикавий катталикнинг бирлигини моддийлаштириш бўйича ишлар мажмуаси.
Бирлик ўлчамини узатиш - қиёсланаётган ўлчов воситасида сақланаётган физикавий катталик бирлигининг ўлчамини уларни қиёслаш ёки калибрлашда эталон томонидан қайта ҳосил қилинган ёки сақланаётган бирликнинг ўлчамига келтириш.
Бирликнинг эталони – қиёслаш чизмасининг қуйида турган ўлчаш воситаларига бирликнинг ўлчамини узатиш мақсадида бирликни қайта яратилишини ва сақланишини таъминлайдиган ўлчаш воситаси.
Мамлакатда расмий равишда асос қилиб тасдиқланган бирламчи ёки махсус эталон Давлат эталони деб айтилади.
Халқаро миқёсда ўлчашлар бирлигини таъминлаш учун алоҳида мамлакатларнинг Давлат эталонлари даврий равишда бир-бирлари билан солиштирилиб турилади. Худди шундай Парижда жойлашган ўлчовлар ва тарозилар халқаро бюросида сақланадиган халқаро эталонлар билан ҳам солиштирилиб турилади.
2-савол. Ўлчов бирликлари ўлчамини узатиш усуллари
Физикавий катталикларнинг бирликларини ўлчамлари ишчи эталонлардан юқори аниқликка эга бўлган намунавий ўлчов воситаларига ва айрим ҳолларда жуда катта аниқликка эга бўлган ишчи ўлчов воситаларига узатилади.
Намунавий ўлчов воситаси - намуна сифатида тасдиқланган ва бошқа ўлчаш воситаларини қиёслаш учун мўлжалланган ўлчов, ўлчов асбоби ёки ўлчов ўзгарткичи.
Ишчи ўлчов воситаси - бирлик ўлчамини узатиш билан боғлиқ бўлмаган, ўлчаш учун қўлланиладиган ўлчаш воситаси.
Намунавий ўлчаш воситаларининг аниқлик тоифаси – қиёслаш чизмасининг маълум бир босқичига тегишли бўлган намунавий ўлчаш воситаларининг тоифаси.
Ўлчаш аниқлилиги 1 см.
Ўлчаш аниқлилиги 0,1 мм.
Ўлчаш аниқлилиги 0,01 мм.
Ўлчаш аниқлилиги 1 мм.