5-vlrlilnt Eiektrom lgnlit vl eiektrodlinlm lik o’ichlsh m exlnlizm ilrli

3
.Operatsion kuchaytrgich iarcha kuchaytrgichlar kaii kirish signali
quvvatni kuchaytrish uchunishlatladi. “Operatsion” so`zi
kuchaytrgichni turli matematk operatsiyalar iajarish uchun ishlatlishi
(qo`shishb ayrsihb ko`paytriashb logorifmlash va hokazolar)
iildiradi.Integral mikrosxema ko`rinishidagi tuzilgan kuchaytrgich
operatsion kuchaytrgich dei ataladi.Integral operatsion
kuchaytrgichlar. Universal hisoilaniib ular matematk operatsiyalarni
iajarish iilan iirga signallarni generatsiya qiladib kuchaytradi va
o`zgartradi.Operatsion kuchaytrgichlarda kirish sifatda diferensial
kuchaytrish kaskadi qo`llaniliib u kuchaytrgich chiqish potensialini iir
maromda io`lishini ta`minlaydib qolaversa ikkita kirish iorligi evaziga uni
imkoniyatlarini oshiradi.Kirish signali chiqish signali iilan iir fazada
yotadimi yo`qmib unga qarai kirishlar invertrlovchi va noinvertrlovchi.
Operatsion kuchaytrgichlarni ta`minlash uchun har hil qutili va
manialardan foydalaniladib ular tnch holatda nolga teng potensial olish
imkonini ieradi.Operasion kuchaytrgichlarni asosiy parametrlaridan iiri
uni kuchlanishini kuchaytrish diferensial koefsient hisoilanadi.
Operasion kuchaytrgichlarni kuchaytrish diferensial koefsient juda
yuqori (iir necha million) va chiqish qarshiligi juda oz.l op amp
tushunchasi 1947 yilda paydo io'ladi. Birinchisib iirinchi analog
kompyuterlarda ishlatladigan vakuumli naychalar yordamida qurilgan.
Ularning yordami iilan asosiy matematk operatsiyalarni amalga oshirish
mumkin edib masalanb qo'shishb ayirishb ko'paytrishb io'lishb chiqarishb
integratsiya va ioshqalar. Shuning uchun ular "operatsion"
kuchaytrgichlar dei nomlanadi ...1964 yilgacha mashhur tufayli Fairchild
yarimo'tkazgichb integral mikrosxemada qurilgan iirinchi monolitk
operatsion kuchaytrgich kelmaydib chunki ular iugungi kunda
tarqatlmoqda. Bu muhandis Roiert Jon Vidlarning ishi io'liib mA702
5

---

iilan ielgilangan. U erdan 741 yilda mA1968 ga aylanadib sanoat
standartga aylangan iipolyar chip.Ushiu operatsion kuchaytrgichlar
(shuningdekb Op Amp dei ham nomlanadi)b u joylashtrilgan elektron
komponentlarga muvofq ko'plai vazifalarni iajarishga qodir qurilmalar.
Ushiu elementlar iiriktriladi uning 5 ta pimi (pin):
- kiritsh: teskari kiritsh.
+ kiritsh: iu to'g'ridan-to'g'ri kirishb ya'ni investor io'lmagan shaxs.
chiqish: Chiqish.
+ Va ioshqalar: iu ijoiiy ovqatlanish.
-Vs: saliiy oziqlanish.
Ushiu qurilmalarda ia'zi juda aniq shartlar Siz iuni iilishingiz kerak.
Masalan: Invertng va teskari io'lmagan pinlarga kirish / chiqish oqimlari
mavjud emasb chunki ikkalasi orasidagi impedans cheksizdir (ideal op
ampda).Idealdagi diferentsial daromad ham cheksiz io'ladib garchi
amalda iu mumkin emasb chunki to'yinganlikka erishilganda chiqish
voltaji doimiy io'lii qoladi.Invertng va invertng io'lmagan kirish
o'rtasidagi potentsial farq nolga teng io'lishi kerak.Juda yuqori daromad.
Ammo muvozanatlib ya'ni ikkala kirishda ham iir xil io'ladi. 
4
.zaryad tashuvchilar generatsiyasi dei ataladi. Agar iu jarayon
issiqlik ta‘sirida amalga oshsab u issiqlik generatsiyasi dei ataladi.
O'tkazuvchanlik zonasida elektronning hosil io'lishi va valent zonasida
kovakning yuzaga kelishi 8 i-rasmda mos ishoralar yordamida
6

---

aylanalar ko'rinishida tasvirlangan. Strelka yordamida elektronning
valent zonasidan otkazuvchanlik zonasiga o'tshi ko'rsatlgan.
Generatsiya natjasida yuzaga kelgan elektronlar va kovaklar yarim
o'tkazich kristallida yashash vaqt dei ataladigan iiror vaqt
moiaynida tartisiz harakatlanadilarb so'ngra erkin elektron to'liq
io'lmagan iog'lanishni to'ldiradi va iog'lanish hosil io'ladi. Bu jarayon
rekomiinatsiya dei ataladi. O'zgarmas temperaturada (ioshqa tashqi
ta‘sirlar mavjud io'lmaganda) kristall muvozanat holatda io'ladi.
Ya‘nib generatsiyalangan zaryad tashuvchilar jufligi soni
rekomiinatsiyalangan jufliklar soniga teng io'ladi. Birlik hajmdagi
zaryad tashuvchilar sonib ya‘ni ularning konsentratsiyasib solishtrma
elektr o'tkazuchanlik qiymatni ieradi. Xususiy yarim o'tkazgichlarda
elektronlar konsentratsiyasi kovaklar konsentratsiyasiga teng io'ladi
(ni= pi). n (negatve so'zidan) va p (positve so'zidan) harfari mos
ravishda elektron va kovakka mos keladi.
Zaryad tashuvchilar generatsiyasi Elektron – kovak jufligining hosil
io‘lish jarayoniga dei ataladi.
Zaryad tashuvchining yashash vaqt deganda uning generatsiyasidan
rekomiinatsiyasigacha io‘lgan vaqt tushuniladi.