6-laboratoriya ishi. Zararli moddalarni o‘lchash usullari va asboblari

6-laboratoriya ishi. Zararli moddalarni o‘lchash usullari va asboblari.

• 6-laboratoriya ishi. Zararli moddalarni o‘lchash usullari va asboblari.
• ISHDAN MAQSAD: Asosan atrof-muhitga berilayotgan zararni o‘lchovchi asboblar hamda o‘lchash usullari bilan tanishish
•  Metrologiya o‘lchovlar haqidagi fan hisoblanib, asosan atrof-muhitga berilayotgan zararni o‘lchash ko‘zda tutiladi. Metrologiya birliklar, o‘lchash usullarini o‘zining predmeti deb hisoblaydi. Asosiy vazifasi o‘lchov va sinash asboblarining aniq va ishonchliligining barqarorligini isbotlashdir.

• Metrologiya tushunchasi quyidagilarni o‘rgatadi:
• hajmi, me’yor-fizik tananing hodisa yoki jarayonning son jihatidan ta’rifi;
• o‘lchov asboblari orqali bajariladigan harakat;
• o‘lchashdan maqsad — o‘rganilayotgan hajmning qabul qilingan o‘lchov birligida sonini topish;
• o‘lchov birligi — ma’lum bir narsani son jihatdan baholashda taqqoslash uchun qabul qilingan hajmi, me’yori o‘lchovi (masalan, metr uzunlik o‘lchovi).
• Muhim bir sohadagi o‘lchovlarning yigindisiga o‘lchov tizimi deyiladi.
• O‘lchovlar kontaktli va kontaktsiz bo‘ladi:
• Kontaktli o‘lchashda o‘lchaydigan qurilmaning datchigi o‘lchanadigan narsaga tegib turgan holda ishlaydi.

Kontaktsiz o‘lchashda datchik hech narsaga tegmasdan o‘z holicha ishlaydi va bu hol o‘lchangan ortiq radioaktiv moddalarni o‘rganishda kuzatiladi. Kontakt bilan o‘lchalanadigan narsa o‘rtasi nuqtali, to‘g‘ri chiziqli va yuza holida bo‘lishi mumkin.

• Kontaktsiz o‘lchashda datchik hech narsaga tegmasdan o‘z holicha ishlaydi va bu hol o‘lchangan ortiq radioaktiv moddalarni o‘rganishda kuzatiladi. Kontakt bilan o‘lchalanadigan narsa o‘rtasi nuqtali, to‘g‘ri chiziqli va yuza holida bo‘lishi mumkin.
• Quyidagi jadvalda avtomat tizimda ish olib boruvchi texnologik jarayonlarda qo‘llaniladigan nazorat va o‘lchov belgilari parametri shartli belgilar bilan berilgan.
• O‘lchash asboblari
• O‘lchash asboblari o‘lchagichlarga nazorat-o‘lchov uskunalari va o‘lchash moslamalariga bo‘linadi.
• O‘lchov deb, alohida o‘lchov birligi yoki oldindan aniq belgilangan hajm o‘lchovini aniqlaydigan qurilma, narsa yoki tanaga aytiladi.
• O‘lchash asboblari o‘lchalanadigan narsaning nazorat hajmini o‘lchaydi va taqqoslaydi.
• Nazorat o‘lchov uskunalari o‘lchash natijasida olinadigan xulosa usullari va ko‘rsatkichlarni sanash va qo‘lanish holatiga qarab ham guruhlarga bo‘linadi.

Xulosalami olish usuliga qarab asboblarni taqqoslovchi hamda olingan va jamlangan o‘lchovlar o‘zgaradi.

• Xulosalami olish usuliga qarab asboblarni taqqoslovchi hamda olingan va jamlangan o‘lchovlar o‘zgaradi.
• Taqqoslovchi asboblar asosan to‘g‘ridan to‘g‘ri og'irlikni o‘lchaydi, bularga tarozilar, laboratoriya potentsiometri va boshqalar kiradi.
• Ko‘rsatuvchi asboblar o‘ziga xos bo‘lib, ish jarayonida ulardan olinadigan ma’lumotlar ko‘rinib turadi, masalan (bosim, harorat), yana ayrimlari sanab beradigan (shkala, raqamli ko‘rsatkich va boshqalar) to‘g'ri va kasbiy o‘lchov ko‘rsatkichlarini aniqlash mumkin. Ko‘rsatuv asboblari juda ko‘p.
• Yig'uvchi asboblar o‘lchov jarayonida asbob o‘lchagan ko‘rsatkichlarni jamlab beradi.
• Sanab ko‘rsatadigan ko‘rsatkichlar kishi ishtirokisiz boradi, (masa­lan, ampermetr, pormometr, avtomatik potentsiometr va boshqalar).
• Ayrim asboblar o‘lchash jarayoniga qarab o‘zi yozuvchi, signal beruvchi, tartibga soluvchi, metrologik guruhga ko‘ra o‘lchov va o‘lchov as­boblari namunali va ishchiga bo‘linadi.

Namunali o‘lchov va o‘lchov asboblari, o‘lchov birligini aniqlaydi. Ishchi o‘lchami va о‘lchov uskunalari ishlab chiqarish sharoitida o‘lchash ishlarini olib boradi.

• Namunali o‘lchov va o‘lchov asboblari, o‘lchov birligini aniqlaydi. Ishchi o‘lchami va о‘lchov uskunalari ishlab chiqarish sharoitida o‘lchash ishlarini olib boradi.
• Xatolar sonini uchga bo‘lish mumkin: to‘satdan, uzluksiz, yanglish holatda.
• To‘satdan bo‘lgan xatolar, bular kutilmagan bo‘lib, sababi nazoratsiz, parallel o‘lchashda harakatlar har xil bo‘ladi. To‘satdan bo‘lgan xatolar har xil bo‘lishi mumkin, parallel o‘lchashlar bir kunda, bir xil sharoitda, bir mutaxassis tomonidan bir reaktivda, bir idishda. bir asbobda o‘tkazilishi mumkin. Bir paytda o‘lchanganda, bir xil toshda o‘lchab har xil natija olish mumkin. Xatoning sababi bu vaqtda havoning tebranishi yoki tarozining bir pallasi sotuvchining qo‘l haroratidan o‘zgarishi mumkin.
• Uzluksiz xato — bu xato hamma parallel va o‘lchovlarda bir xilda bo‘ladi. Uzluksiz xatolar bo‘lishi tufayli tajribalar natijasi noto‘g‘ri bo‘lib chiqadi. Bu yerda xatoga tajriba idishining noto‘g'ri belgilanishi yoki titr eritmasini noto‘g‘ri aniqlanishi ham sabab bo‘ladi. O‘lchov necha marta bajarilishiga qaramasdan baribir xato chiqaveradi.

Yanglish xato — bu xil xatolar tajriba ishlarining qo‘pol ravishda buzilishidan kelib chiqadi. E’tiborsizlik natijasida u raqamlarni noto‘g‘ri yozish, asbobdagi ko‘rinishni xato yozib olish kabilarda kuzatiladi.

• Yanglish xato — bu xil xatolar tajriba ishlarining qo‘pol ravishda buzilishidan kelib chiqadi. E’tiborsizlik natijasida u raqamlarni noto‘g‘ri yozish, asbobdagi ko‘rinishni xato yozib olish kabilarda kuzatiladi.
• Tajriba tahlillarini asosan metrologik ta’rifi o‘xshashlik, qayta hosil qilish, to‘g‘rilik, aniqlik, sezgirlik va bo‘lish mumkinligi kabi ko‘rsatkichlarda ifodalanadi.
• O‘xshashlik - bir xil parallelda o‘lchash ishlari bir sharoitda, bir odam tomonidan olib borilsa juda o‘xshash bo‘ladi.
• Qayta hosil bo‘lishda har xil sharoitda olingan bir-biriga o‘xshash ma’lumotlar, bu yerda bajargan odam va asbob ham boshqa bo‘lishi mumkin.
• To‘g'rilik - bir-biriga o‘xshash tajribalar xulosalari namunaviy holatga yaqin bo‘ladi.
• Aniqlik — barcha turdagi ishlarda xatolarni nolga olib keladi.