6-mavzu. Hujayra fiziologiyasi. Reja

Hujayraning о'sishi.
Har bir 
tirik mavjudot ma’lum oichamlarga ega. Bu oichamlarga organizm hujayralarining 
ko4payishi va o‘sishi orqali erishiladi. Odam tanasining hamma hujayralari o‘sish 
qobiliyatiga ega. Ammo bizning a’zolarimizdagi ko‘pchilik hujayralar o‘zining 
o‘rtacha oichamlarini saqlab qoladi. A’zo aktivligining keskin oshishi yoki patologik 
jarayonlar natijasida hujayra oichamlari odatdagidan ko‘ra kattalashishi - gipertrofiya 
kuzatiladi. Hujayraning hayot sikli, dijferensiallanishi. Yangi hosil boigan hujayralar 
hayot siklini o‘taydi. Hayot sikli hujayraning yangi hujayra hosil boiishida uning 
keyingi boiinishiga qadar yoki uning oiishigacha
bo‘lgan davmi o‘z ichiga oladi. 
Hujayra o‘z hayoti davrida bolinishi, o‘sishi, differensiallanishga uchrashi kuzatiladi. 
Shuning uchun hujayraning hayot sikli jarayonlarini ikki gruppaga bolish. Birinchi 
gruppaga hujayraning bolinishi bilan bogiiq jarayonlar Jkirib, uni avtosintetik 
interfaza deyiladi. Ikkinchi gruppaga esa, hujayraning o‘sishi, differensirovkasi 
ma’lum vazifani bajarishga ixtisoslanishi mansubdir (geterosintetik interfaza). 

---

Differeitsirovkaga uchragan hujayra ixtisoslangan hujayra boiib, u malum vazifani 
bajarishga moslashgan. Ular ko‘pincha boiinish qobiliyatini yo‘qotadi. Masalan, 
differensiallangan qon hujayralari - eritrotsitlar, nerv hujayralari va hokazo. Ba’zi 
hujayralar differensirovka holatida boiinish qobiliyatiga ega boiadi (jigar hujayralari). 
Embrional takomillashish davrida epiteliy, biriktimvchi to‘qima, mushak va nerv 
hujayralari embrional varaqlardan rivojlansa, yetilgan davrida differensiallanishga 
a’zolaming turli qismlarida joylashgan kambial hujayralar uchraydi. Qon ishlab 
chiqaruvchi organlardagi kambial hujayralar «o‘zak hujayralar» deb yuritiladi. 
Hamma hujayralar malum muddatda yashaydi. Masalan, eritrotsidar 120 kungacha, 
epidermis hujayralari 4-10 kun va hokazo. Nerv va mushak to‘qimasi hujayralari 
organizmning butun hayoti davomida yangilanmaydi, degan fikrlar ham bor. Hujayra 
o`lish vaqtida hujayra yadrosi piknozga (yadro zichlashishi va donadorlikni yo‘qotib 
kichrayishi), karioreksisga (yadroning mayda donachalarga bolinib ketishi), 
kariolizisga (yadroning erib ketishi) uchrashi mumkin. Yadrodagi o‘zgarishlar 
oqibatida (birga) sitoplazmada ham qaytarib bolmas, o'zgarishlar yuz berib natijada, 
hujayra halok boladi.