6-mavzu. Iste’molchi tanlovi, Daromad va almashtirish samarasi

6.14-rasm. Ish xaqi egri chizig’i 
Oxir-oqibat, iqtisodiy nazariya ish haqining o’sish Sallini ko’proq yoki kamroq 
ishlashgaundashi haqida aniq taxmin bermaydi. Agar almashtirish ta’siri Salliga 
daromad ta’siridan katta bo’lsa, u ko’proq ishlaydi. Agar daromad ta’siri almashtirish 
ta’siridan katta bo’lsa, u kam ishlaydi. Mehnat taklifi egri chizig’i shuning uchun, 
yuqoriga yoki orqaga yo’nalgan bo’lishi ham mumkin. 
Keys stadi. Mehnat taklifiga daromad ta’siri: tarixiy yo’nalishlar, lotereya 
g’oliblari vakarnegi taxmini
Orqaga yo’nalgan mehnat taklifi egri chizig’i g’oyasi dastlab oddiy nazariy 
qiziquvchanlik kabi tuyulishi mumkin, lekin aslida, unday emas. Dalillar mehnat taklifi 
egri chizig’i uzoq vaqt davomida orqaga yo’nalishiniko’rsatadi. Yuzyil avval, ko’p 
odamlar bir haftaolti kun ishlashgan. Bugungi kunda, haftabesh kunlik ish norma. Shu 
bilan birga ish haftasi uzunligi kamayib,tipik ishchi ish haqi (Inflyatsiya o’zgarishi 
bilan) ortib bormoqda. 
Bu yerda iqtisodchilar bu tarixiy voqeani qanday tushunti-rishadi: Vaqt o’tishi 
bilan texnologiya ishchilar samaradorligini va, shunday qilib, mehnatgatalabni oshirdi. 
Mehnatgatalab ortishi muvozanat ish haqini ko’tardi. Ish haqi ko’tarilishi, mehnat 
uchun mukofot bo’ladi. Biroq, juda ko’p mehnatni rag’batlantirishga javoban, ishchilar 
ko’proq hordiqni tanlashadi. Boshqa so’zlar bilan aytganda, yuqori ish haqining 
daromad ta’siri almashtirish ta’siridan baland bo’ladi.

---

Mehnat taklifiga daromad ta’siri kuchli ekanligini yana boshqa dalillari juda ko’p, 
masalan: lotereyalar g’oliblari. Lotereyada yirik mukofotlar sovrindorlari, daromadlarini 
o’zgarishi natijada ularning byudjet sig’imini tashqariga siljitadi. G’oliblarining ish haqi 
o’zgarmagani sababli ularning byudjet sig’imi o’zgarmay qoladi. Shuning uchun 
almashtirish ta’siri yo’q. Lotereya g’oliblarini xatti-harakati o’rganilib, biz mehnat 
taklifiga daromad ta’sirini izolyatsiyalashimiz mumkin.
Lotereya g’oliblarini o’rganish natijalari ajoyib bo’ladi. O’sha g’oliblardankim50000 $ 
dan ortiq yutsa, deyarli 25 foizi bir yil ichida ishlashni kamaytiradi va boshqa9 foizi 
mehnat soati sonini kamaytiradi. Yana $ 1 milliondan ortiq yutuq g’oliblarining deyarli 
40 foizi ishlashni to’xtatadi. Bunday katta yutuq mehnat taklifiga daromad ta’siri 
sezilarli bo’ladi.
Huddi shunday natijalar 1993 yilda Quarterly Journal ofEconomicsjurnalida chop 
etilganvasiyat olish qanday qilib shaxsning mehnat taklifiga ta’sir qilishini o’rganishda 
topilgan. Tadqiqot bir kishi$ 150,000 danortiq meros olsa,$ 25,000 dan kammeros olgan 
shaxsdan ko’ra to’rt marta ko’p ishlashni to’xtatadideganehtimoli topildi. Ushbu 
topilma XIX-asr sanoatchisi Endryu Karnegi hayron qoldirmadi. Karnegi “Odatda 
o’g’liga ulkan boylik qoldirgan ota-onao’g’lining iqtidori va kuchini o’ldiradi, va uni 
foydasiz va kam munosib hayot kechirishga olib keladi” deb ogohlantirgan.
Bu Karnegi mehnat taklifigadaromad ta’sirini sezilarliligini vauning otalik nuqtai 
nazardan qayg’ulidir.Karnegi hayoti davomida va vafotidan keyino’zinig ulkan 
boyligidan ko’p sadaqa berdi.