7 – amaliy ish Mavzu: C++ tilida kirish qiymatini tekshirishni amalga oshirish Ishdan maqsad

---

7 – amaliy ish 
Mavzu: C++ tilida kirish qiymatini tekshirishni amalga oshirish 
Ishdan maqsad: 
C++ dasturlash tilida kirish qiymatlarini nazoratlash bilim 
ko‘nikmalariga ega bo‘lish
Nazariy qism 
Kirish qiymatini tekshirish funksiyada yoki ilovada foydalanuvchi tomonidan 
kiritiluvchi ixtiyoriy kattalikni asligi muvofiqligini (tipini va o‘lchamini) tekshirish 
jarayonidir. Barcha ilovalar foydalanuvchi tomonidan biror turdagi kattalikni 
kiritishni talab etadi. Foydalanuvchi tomonidan kiritiluvchi kattaliklar turli 
manbalardan kelishi mumkin, xususan, tahdidchi tomonidan ham kiritilishi mumkin. 
Tahdidchi bu kiritilgan ma’lumotlar orqali dasturni avariyaga uchratishi, yoki o‘ziga 
kerakli ma’lumotni qo‘lga kiritishi mumkin. Bunga javoban har bir dasturiy ta’minot 
foydalanuvchi tomonidan kiritilgan kattaliklarni tekshirishi shart.
Ilovalarga noto‘g‘ri ma’lumotni kiritilishi natijasida bir qancha muammolar 
va zaifliklar yuzaga kelishi mumkin. Quyida noto‘g‘ri kiritilgan kirish qiymati 
asosida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan zaifliklar keltirilgan: 

xotiraning to‘lib toshishi; 

ineksiya tahdidlari; 

xizmatdan vos kechish tahdidlari; 

axborotni oshkor bo‘lishi; 

tizimni xavfsiz bo‘lmasligi; 

va hak. 
Yuqoridagi tahdidlarni oldini olish uchun turli xususiyatlar bo‘yicha 
tekshirishni amalga oshirish talab etiladi. Umumiy holda xavfsizlik tomonidan kirish 
qiymatlarini quyidagi xususiyatlar bo‘yicha tekshirish amalga oshirish shart: 

uzunlikga tekshirish; 

oraliqga tekshirish; 

formatga tekshirish; 

turga tekshirish; 

---


nolga bo‘linishga tekshirish. 
C++ dasturlash tilida kirish qiymatlarini tekshirish uchun bir nechta tayyor 
funksiyalardan foydalaniladi. Ular quyidagi jadvalda keltirilgan va 
cctype
sarlavhasida mavjud: 
7.1-jadval 
C++ dasturlash tilida kirish qiymatini tekshiruvchi funksiyalar 
Funksiya 
Ma’nosi 
isalnum(int) 
Raqam yoki belgi bo‘lsa nol bo‘lmagan qiymat qaytariladi 
isalpha(int) 
Belgi bo‘lsa nol bo‘lmagan qiymat qaytariladi 
iscntrl(int) 
Boshqaruvchi belgi bo‘lsa nol bo‘lmagan qiymat qaytariladi 
isdigit(int) 
Raqam bo‘lsa nol bo‘lmagan qiymat qaytariladi 
isgraph(int) 
Chop etiluvchi belgi bo‘lsa nol bo‘lmagan qiymat qaytariladi 
(probelsiz) 
isprint(int) 
Chop etiluvchi belgi bo‘lsa nol bo‘lmagan qiymat qaytariladi 
(probel bilan) 
ispunct(int) 
Raqam – belgi yoki probel bo‘lsa nol bo‘lmagan qiymat qaytariladi 
isspace(int) 
Probel belgisi bo‘lsa nol bo‘lmagan qiymat qaytariladi 
isxdigit(int) 
O’n oltilik sanoq sistemasidagi raqamlar (0-9, a-f, A-F) bo‘lsa nol 
bo‘lmagan qiymat qaytariladi 
Ushbu funksiyalarda mavjud belgilar quyidagi 7.1- rasmda keltirilgan. 

---

7.1-rasm. Funksiyalarda mavjud belgilar 
Amaliy qism 
C++ dasturlash tili:
C++ dasturlash tili odatda foydalanuvchilarga birinchi 
bo’lib tavsiya etiladigan til sifatida qaraladi. U quyi darajada to’g’ridan to’g’ri 
qurilmalar uchun ham ishlay olsa, yuqori darajadagi til sifatida ham turli loyihalarda 
namoyon bo’ladi. 
 
C++ da yaratilgan mashhur dasturlash va platformalar 
Windows; 
Facebook(server); 
Adobe Photoshop, Illustrator, Premiere Pro; 
Mozilla Firefox; 
MySQL server; 
AutoDesk Maya; 
 
 
 

---

isalnum(int) ishlash funksiyasi: 
Natija: 
7.2-rasm. 
isalnum(int) funksiyasi 
isalpha(int) ishlash funksiyasi: 
Natija: 
7.3-rasm. 
isalpha(int) funksiyasi 
 

---

isdigit(int) ishlash funksiyasi: 
Natija: 
 
7.4-rasm. 
isdigit(int) funksiyasi 
ispunct(int) ishlash funksiyasi: 
Natija: 
7.5-rasm. 
ispunct(int) funksiyasi 
 
Topshiriq
1.
Foydalanuvchi ismini tekshiruvchi sodda dastur yozing (katta, kichik harflar, 
belgilar va probel).
 
2.
Telefon raqamining xalqaro formatda bo‘lishi tekshirilsin (+998 xx xxx xx xx).
 
3.
Pochta manzilini to‘g‘ri kiritilganligini tekshiruvchi sodda dastur yozilsin.
 

---

4.
Kiritilgan parolni “yaxshi”ligi tekshirilsin (kamida bitta katta harf, kamida bitta 
maxsus belgi (_,-,), kamida bitta raqam va kichik harflar va parol maxsus belgi 
va raqamdan boshlanmasligi shart). 
 
 
Nazorat savollari 
1.
Ilovalarga noto‘g‘ri ma’lumotlar kiritilishi natijasida yuzaga keladigan 
muammolar va zaifliklar nimalardan iborat. 
2.
C++ dasturlash tilida qanday kirish qiymatini tekshiruvchi funksiyalar 
mavjud 
3.
Kirish qiymatlarini qanday xususiyatlar bo‘yicha tekshirish amalga oshirish 
lozim hisoblanadi.