7-Ma’ruza Mavzu: Yuk avtomobili harakatini tashkil yetish. Reja

Transport vositasining liniyaga chiqishini tashkil yetish.
Transportning marshrutdagi ishi deyilganda, uninga vtomobil saroyidan tashqaridagi tashish ishini muvaffaqiyatli tashkil yetish tushuniladi.
Avtomobilda belgilangan tashishishini aniq tezkor rahbarlik qilmasdan amalga oshirib bo’lmaydi. Avtomobil transportining marshrutdagi ishlarini bajarishiga dispetcherlik xizmati rahbarlik qiladi. Bunda haydovchilar va transport vositalariga topshiriq belgilanib, ish jarayonida paydo bo’luvchi kamchiliklar o’z vaqtida yo’qotilishi lozim.
Marshrutdagi ishni tashkil yetishda, avvalo, mijozlar talabini bajarish bilan birga tezkor rejada belgilangan smena (sutka) topshirig’ini bajarishga ye’tiborni qaratish lozim. Bunda ishning har bir bo’g’inida, ya’ni ortish-tushirishda va tashishning o’zida-tashish va o’tkazish imkoniyatlaridan maksimal foydalanish lozim.
Transport vositasi oldindan belgilangan marshrutda, harakat xavfsizligini ta’minlovchi yuqori texnik tezlik bilan ishlashi lozim. Marshrutdagi ishni tashkil yetishda ko’p smenali va uzluksiz transport jarayonini tashkil qilishga alohida ye’tibor berish kerak. Bunday ishlarni tashkil yetishda tashishning o’zaro bog’liq uch yelementini ajrata bilish kerak: marshrut, transport vositasi va haydovchilarning ish rejimlari.
Yo’llardagi harakat jadalligi
Harakat jadalligi (intensivligi) deyilganda vaqt birligida (soat, sutka) yo’lning har bir kilometrga to’g’ri keluvchi transport vositalari soni tushuniladi. Amalda bu ko’rsatkich yil davomidagi o’rtacha sutkalik ko’rsatkich bilan xarakterlanadi.
Harakat jadalligi o’zgaruvchan miqdor bo’lib, u yuk oqimi, tarkibi va konfiguratsiyasining yil fasli va sutka davomida o’zgarishlari bilan bog’liqdir.
Yo’llardagi harakatning oqilona tizimini tuzish uchun yo’lning ayrim uchastkalaridagi va butun yo’l davomidagi harakat jadalligini hisobga olish zarur.


Transport vositasining marshrutdagi harakatini tashkil yetish va uning sxemasi
Yuk avtomobillari harakati sxemasi mayatnikli (2 nuqta orasida qatnov), halqasimon, radial va sirtmoqsimon marshrutlardan iborat bo’lishi mumkin.
Ish marshrutini tanlash yuk jo’natuvchilar va qabul qiluvchilar joylashuvi hamda transport vositasining unumliishlashi bilan bog’liqdir. Bunda tashiladigan yukturi, kuzov konstruktsiyasi, tashishning shosholinchligi kabilarni ye’tiborga olish lozim.
Ba’zi hollarda ikki va undan ortiq marshrutlarni birgalikda qo’llash maqsadga muvofiq bo’lishi mumkin. Masalan, halqasimon marshrutda ishlayotgan avtomobilning ishdagi vaqti bir oz bajarilmay qolsa, avtomobilni o’sha qisqa vaqt ichida mayatnikli marshrutda ishlatish va h.k.
Mayatnikli marshrut deyilganda ikki o’zgarmas ortish-tushirish punkti orasida qaytariluvchi qatnashlar tushuniladi. Bunda qatnovlarning yukli yoki yuksiz, yoki orqaga qaytishda ayrim qism yukli, yoki yuksiz bo’lishininga hamiyati yo’q. Ortish va tushirish punktlar iorasidagi masofa marshrut yelkasi deyiladi. Mayatnikli yuk tashish tizimi to’rt xil bo’ladi: ikki tomonlama yukli qatnov, orqasiga yuksiz qatnov; orqaga qatnovda marshrut yelkasining bir qismida yukli qatnov, orqaga qaytishda asosiy marshrutdan chiqib, yo’lakay yuk tashish. Oxirgi keltirilgan qatnov turi umumiy yukli qatnov masofasi, yuksiz qatnov masofasidan ortiq bo’lgandagina ishlatiladi. Asosiy marshrutdan chiqib ishlash transportning aylanish vaqtini oshirgani uchun har doim ham bunday tashishlar o’zini oqlayolmasligini nazarda tutish kerak.
Halqasimon marshrutda avtomobil bir yo’nalishda o’zaro birlashuvchi chiziqda bir necha orti-tushirish joylaridagi yuklarnitashish bilan shug’ullanadi. Ko’pincha bunday tashishlar mayda yuklarni yig’ib tashish yoki aksincha, tarqatib tashishda qo’llaniladi. Bunda tashish asosiy talablarga javob berishi lozim. Masalan, yuk tashishning shoshilinchligi, yuklar turi kabilar. Agar turli xil juda ko’p yuklar halqasimon marshrutda tashilsa, ajartiladigan avtomobillar ularni tashishga mos bo’lishi zarur.
Radial marshrutda avtomobil bir yuk jo’natish joyidan barcha qabul yetuvchilar yoki barcha jo’natuvchilardan bir joyga yuktashiydi. Masalan, temir yo’l bekatlariga xizmat yetish, donlarni yelevatorga tashish vah.k.
Radial yoki mayatnikli marshrutda tashishni tashkil yetisha vtomobillar ish unumdorligini taqqoslab tahlil qilish bilan tanlanadi.
Sirtmoqsimon marshrutda, avtomobillar bir necha tur marshrutlarda aralash ishlatiladi.