7-mavzu. Buyurtmali kalkulyatsiya qilish usuli reja

7-MAVZU. BUYURTMALI KALKULYATSIYA QILISH USULI
REJA:
7.1. Buyurtmalar bo’yicha kalkulyatsiyalash tavsifi.
7.2. Buyurtmalar bo’yicha kalkulyatsiyalashga asosiy yondashuv.
7.3. Haqiqiy va me’yoriy kalkulyatsiyalash usullaridagi farqlar.
7.4. Tugallanmagan shartnomalar bo’yicha foydani aniqlash.
Tayanch so’zlar: Ishlab chiqarishda ishlagan ishchilarni ish vaqti, uskunalarni ishlagan vaqti, mehnat sarflari, ishlab chiqarilgan mahsulot birligi, ustama xarajatlar prognoz miqdorini hisoblash, ustama xarajatlarni taqsimlash bazasini tanlash, kelgusi davr uchun prognoz qilingan ustama xarajatlar miqdorini bazaning prognoz miqdoriga ajratish, stavka
7.1. Buyurtmalar bo’yicha kalkulyatsiyalash tavsifi
Bozor islohotlarini chuqurlashtirish jarayonida korxonalar faoliyatida muhim vazifalardan biri ishlab chiqarilgan mahsulotlarning tannarxini to‘g‘ri aniqlashdir. Mahsulot tannarxi uni ishlab chiqarishga qilingan bevosita xarajatlarning yig‘indisini ifodalaydi.
Mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilish va xarajatlarni hisobga olish boshqaruv hisobining asosiy elementlaridan biri hisoblanadi, chunki, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning tannarxi quyidagilar bo‘yicha boshqaruv qarorlarining qabul qilinishi uchun asos bo‘ladi¹:

• 
  qanday turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish, qaysilarini esa to‘xtatish bo‘yicha;
  
• 
  zarur yordamchi mahsulotlarni sotib olish yoki ishlab chiqarish maqsadga muvofiqligi to‘g‘risida;
  
• 
  ishlab chiqarilishi rejalashtirilayotgan mahsulotga baho belgilash borasida;
  
• 
  ishlab chiqarishni yangi texnika bilan qurollantirish bo‘yicha;
  
• 
  ishlab chiqarish va texnologik jarayonlarni rivojlantirish bo‘yicha berilgan tavsiyalarni asoslashda.
  

Boshqaruv hisobida tannarx quyidagi asosiy ob’ektlar bo‘yicha aniqlanadi:

• 
  alohida bo‘linmalar bo‘yicha;
  
• 
  alohida mahsulot turlari bo‘yicha.
  

Bunda xarajatlarni taqsimlash jarayoni ikki bosqichda amalga oshiriladi:

• 
  xarajatlarni ular vujudga kelgan markazlar bo‘yicha to‘plash;
  
• 
  xarajatlarni mahsulot turlari bo‘yicha taqsimlash.
  

Xarajatlarni taqsimlash deganda, korxona faoliyatida vujudga kelgan xarajatlarni aniq ob’ektlar bo‘yicha guruhlash jarayoni tushuniladi.
Xarajatlar ob’ekti sarflangan xarajatlar hisobga olinishi zarur bo‘lgan tashkiliy bo‘limdir.
Mahsulot (ish, xizmat)larni ishlab chiqarish tannarxi bevosita xarajatlar, resurslardan samarali foydalanishni talab qiladi. Korxonadagi moddiy, moliyaviy va mehnat resurslaridan oqilona foydalanish ishlab chiqarilayotgan mahsulotning tannarxini pasaytirish imkonini beradi.
Mahsulot tannarxini aniqlashda kalkulyatsion birlikni aniq belgilash muhim masala hisoblanadi.