|
Умумдавлат солиқлари.
|
Маҳаллий солиқлар ва йиғимлар
|
1.Юридик шахслар даромадига (фойдасига) солиқ.
2.Жисмоний шахслар даромадига солиқ.
3.Қўшилган қиймат солиғи.
4.Акциз солиғи.
5.Ер ости бойликларидан фойдаланиш солиғи.
|
1.Мол-мулк солиғи.
2.Ер солиғи.
3.Ягона солиқ.
4.Инфратузилмани ривожлантириш солиғи.
5.Жисмоний шахсларнинг транспорт ёқилғиси учун истеъмол солиғи.
|
Ўзбекистон Республикаси солиқлар тизими таркиби (давоми)
Умумдавлат солиқлари.
|
Маҳаллий солиқлар ва йиғимлар
|
6.Сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ.
7.Савдо ва умумий овқатланиш ташкилотларидан ялпи даромад солиғи.
8.Божхона божи.
9..Давлат божи.
10.Қимматли қоғозларни рўйхатдан ўтказиш йиғими.
|
6.Жисмоний шахслар четдан товарлар олиб келганлиги учун ягона божхона тўлови.
7.Савдо ҳуқуқ йиғими.
8. Ишбилармонлик билан шуғулланувчи юридик ҳамда жисмоний шахсларни рўйхатдан ўтказиш йиғими.
9.Бошқа тўловлар.
|
Солиқлар объектига кўра тўрт гуруҳга бўлинади:
оборотдан олинадиган солиқлар;
даромаддан олинадиган солиқлар;
мол-мулк қийматидан олинадиган солиқлар;
ер майдонига қараб олинадиган солиқлар.
Оборотдан олинадиган солиқларга қўшилган қиймат солиғи, акциз солиғи, божхона ва ер ости бойликлари қийматидан олинадиган солиқлар киради.
Лекин оборот (айланма) тушунчаси бизнинг қонунчилигимиз бўйича илгаридек маҳсулот реализацияси оборотидан эмас, балки маҳсулотларни юклаб юборган қиймат билан ўлчанади. Ялпи тушумдан олинадиган ягона солиқ ҳам оборотдан олинадиган солиқларга киради.
Иқтисодий моҳиятига кўра солиқлар эгри ва тўғри солиқларга ёки бевосита ва билвостага бўлинади.
Тўғри солиқларни бевосита солиқ тўловчиларнинг ўзи тўлайди, яъни солиқни ҳуқуқий тўловчиси ҳам, ҳақиқий тўловчиси ҳам битта шахс бўлади. Бу солиқларга ҳамма даромаддан тўланадиган ва барча мулк солиқлари киради.
Эгри солиқларни ҳуқуқий тўловчилари маҳсулот (иш, хизматни) юклаб юборувчилардир (хизмат кўрсатувчилардир). Лекин солиқ оғирлигини ҳақиқатдан ҳам бюджетга тўловчилари товар (иш, хизмат) ни истеъмол қилувчилардир. Бу солиқлар товар (иш, хизмат) кийматига устамага ўхшаб қўшилади.
Тўғри солиқлардан тўғридан-тўғри даромаддан солиқ тўланганлиги учун солиқлар ставкасининг камайтирилиши корхоналар даромадининг кўп қисмини уларга қолдириб, инвестиция фаолиятини кенгайтириш имконини яратиб, бозор иқтисодиётини ривожлантиради. Бу солиқларнинг ставкалари кўпайтирилса, бизнес имкониятлари камая бориб, иқтисодий ривожланишни сусайтиради. Демак бу гуруҳ солиқларнинг ставкалари тўғридан-тўғри бозор иқтисодиёти билан чамбарчас боғлангандир.
Эгри солиқларнинг ижобий томони мамлакатда ишлаб чиқарилган товарларни четга чиқиб кетишини чегаралайди, мамлакат ичида товарлар кўп бўлишига ёрдам беради. Эгри солиқлар орқали товарлар қиймати оширилмаса, бозорларда уларнинг тақчиллиги ортади. Эгри солиқлар ставкасининг асосли равишда оширилиши корхоналар фаолиятининг молиявий якунига тўғридан-тўғри таъсир этмайди, яъни инвестиция фаолиятини қисқартирмайди. Аммо солиқ ставкаси таҳлил қилинмасдан ошириб юборилса корхоналар маҳсулотларини сотишда қийинчиликка учраб, фойдаси ва бюджетга тўловлари камайиши мумкин.
Жаҳон солиқ амалиётида тўғри ва эгри солиқлар нисбатига қараб у ёки бу мамлакат иқтисодиётини ривожланиши ёки иқтисодий қийинчиликларни борлигини таҳлил қилиб бериш мумкин. Масалан. АҚШда тўғри солиқлар салмоғининг бюджет даромадида 90%га яқин бўлиши бу ерда ривожланган бозор иқтисодиёти мавжудлигидан дарак беради.
Солиқларнинг умудавлат (республика) ва маҳаллий солиқларга бўлиниши ҳукумат идораларининг республика ҳукумати ва маҳаллий ҳукуматларга бўлиниши асосида келиб чиқади.
Ҳар бир ҳокимият идоралари ўзларининг бажарадиган муҳим вазифаларидан келиб чиқиб, ўз бюджетига ва уни таъминлайдиган солиқларга эга бўлиши керак. Республика ҳукумати умумдавлат миқёсида катта вазифаларни (мудофаа, хавфсизликни сақлаш, тартиб интизом, инфратузилмани яратиш, меҳнаткашлар ижтимоий ҳимоясини ташкил этиш ва бошқа бир қатор йирик вазифаларни) бажаради. Шунинг учун унинг бюджети ҳам солиқлари ҳам салмоқли бўлиши шарт.
ҚҚС, акциз солиғи, юридик шахсларнинг фойдасидан, фуқаролар даромадидан олинган солиқлар республика бюджетига тушади. Умумдавлат солиқларининг муҳим хусусияти шундаки, республика бюджетига тушадиган солиқлардан маҳаллий бюджетларни бошқариб бориш учун ажратма сифатида тушуши мумкин. Ажратма етмаса субвенция ёки субсидия берилади. Агар келгуси йил маҳаллий бюджетларнинг ўз манбалари (солиқлари) кўпайиб қолса, республика солиқлардан ажратма беришнинг хожати қолмайди. Республика ва маҳаллий солиқлар ягона моҳиятига эга бўлади, бюджетга тўланиши лозим бўлган тўловлардир.
Маҳаллий солиқлар хукуматлар бажарадиган вазифаларига қараб белгиланиб, уларга доимий ва тўлиқ бириктириб берилади. Маҳаллий ҳукуматлар асосан халқ таълими, соғликни сақлаш, маданият, маориф, шаҳар ва қишлоклар ободончилиги каби вазифаларни бажаради. Лекин бу солиқлар ва йиғимлар уларнинг бюджет ҳаражатларининг 30-40 фоизини қоплайди. Кейинги вақтларда маҳаллий бюджетлар даромадлари салмоғини 50-60 фоизга етказиш каби ҳукумат карорлари мавжуд. Маҳаллий бюджетлар даромадларини кўпайтириш энг долзарб масалалардан биридир.
Do'stlaringiz bilan baham: |
