9 Mа’ruzа. Mavzu: Vaqtni va chastotani o‘lchash

U_X = kt_x= kNT₀ ,
bu yerda K-chiziqli o`zgaruvchan kuchlanishning o`zgarishini xarakterlovchi koeffisient;T₀ – impulslar generatori (IG) ishlab beruvchi impulslar.

Elеktrоn аnаlоgli o`lchаsh аsbоblаri vа o`zgаrtirgichlаri bu shundаy vоsitаlаrki, ulаrdаn chiqish signаli o`lchаnаyotgаn kаttаlikning uzluksiz funktsiyasidir. Bu turdаgi o`lchаsh аsbоblаri kuchlаnish U,tоk I,chаstоtа f,quvvаt R, qаrshilik Z vа bоshqа kаttаliklаrni o`lchаshgа muljаllаb chiqаrilgаn bo`ulishi mumkin. Elеktrоn аnаlоgli аsbоblаrgа elеktrоn nurli оstsillоgrаflаr, elеktrоn vоlptmеtrlаr, оmmеtr, spеktr аnаlizаtоrlаri, chаstоtоmеtr, fаzоmеtrlаr kirishi mumkin.
Elеktrоn аsbоblаrning qo`llаnilishi o`lchаsh аsbоbining imkоniyatini kеngаytirаdi, sеzgirlikni оshirаdi, o`lchаnаyotgаn zаnjirdаn kаm quvvаt istеomоl qilinаdi, o`lchаsh chеgаrаsi vа kirish qаrshiligini оshirаdi.
Elеktrоn o`zgаrtirgichlаr o`lchаsh аsbоblаridа еki аvtоmаtik qurilmаlаrdа qo`llаnilishi mumkin. Ulаr хаr qаndаy birlаmchi kаttаlikni elеktr аnаlоgli chiqish signаligа аylаntirib bеrаdi. Tаgin bu chiqish signаlini fаqаt mаolum o`zgаrish оrаligigа jоylаb, unifikаtsiyalаb bеrаdi.
Unifikаtsiyalаngаn chiqish signаli 010 v оrаligidаgi o`zgаrmаs kuchlаnish еki 05 mА оrаligidаgi o`zgаrmаs tоk sifаtidа bo`lishi mumkin.

9.2. Rezonansli chastotomerlar, ularning turlari.
Ossillografik usulda chastota o‘lchash.
Ossillograf signal vaqt oraliqlarini, jumladan signalning davrini ham, o‘lchash imkonini beradi. Signal chastotasi uning davriga teskari proportsionaldir. Signalning davrini osillogrammaning turli qismlarida o‘lchash mumkin, lekin vaqt o‘qi grafigini kesuvchi nuqtasida uni o‘lchash eng qulay va aniqdir. Shuning uchun, o‘lchashdan oldin, yoyish chizig‘ini ekran to‘rining(panjaraning) markaziy gorizontal chizig‘iga o‘rnatishi kerak (Rasm. 21 a) tasvir).

4.22-rasm. Signalning davrini o‘lchash.

dastakdan(tugmachadan) foydalanib, davr boshi to‘rning vertikal chizig‘i bilan muvofiqlashtiriladi. 4.22-rasm (davrning boshlanishini ekranning chap vertikal chizig‘i bilan muvofiqlashtirish kerak, bunda aniqlik maksimal bo‘ladi). 4.22-rasmda ko‘rsatilgan signal davri 6.8 ta bo‘linmaga teng. Yoyish tezligi 100 mks/bo‘linma(chunki, "mikro" degan yunoncha harf µ, har doim ekran uchun mavjud emas, ko‘pincha u lotincha u harfi bilan almashtiriladi). U holda signal davri:

T = 6,8Ч 0,5Ч10^{- 6} = 680 mksek

va uning chastotasi:

f = ¹ =
T

1
680 Ч10^{- 6}

» 1,47³ = 1,47 kGts

Rasm.4.19 va 4.22 larda aynan bir xildagi, ammo yoyishni tezligi turli qiymatlar bilan bo‘lgan, signal tasvirlanganiga e’tibor qaratish kerak. Chastotani Rasm.

4.19. bo‘yicha aniqlash xatolikning qiymati katta bo‘lishiga oli

bkeladi(chastotaning aniq qiymati 1,459 kGts). Shuning uchun, tasvirni gorizontal o‘q bo‘yicha maksimal cho‘zila, eng aniq o‘lchash olinadi. Va yana. Rasm. 25. da signal davr vaqtining davomiyligi 6.8 bo‘linmadan bir oz ko‘proqdir. Signal davrining vaqti katta ekan, chastota aslida bizlar olganimizga qaraganda bir oz kichik bo‘ladi: chindan ham, amalda 1.459 kGts, va bizlar olgan natija 1,47 kGts. Aslida, o‘lchash xatoligi bir foizdan kam - bu yuqori aniqlik. Bunday aniqlikni yoyishi chiziqli bo‘lgan raqamli ostsillograf beradi. Analogli ostsillografda chastotani o‘lchashning xatoligi ehtimol yuqori bo‘ladi.

Elektr signallarining faza siljishida amplituda va chastota parametrlari muhim rol o‘ynaydi. Faza siljishi parametlari signalning garmonik tebranma harakatini fikrlashga olib keladi. Faza har doim tebranma harakatning holatini aniqlab beradi. Faza garmonik singalning funksiya argumenti hisoblanadi.

Bu erda U_m amplituda qimati, burchak chastotasi va signalning boshlang‘ich fazasi. shuning uchun signalning faza siljishi vaqtga bog‘lanish funksiyasida chiziqli o‘zgarish deb qaraladi. Umuman olganda amaliyotda faza siljishi qiymati unchalik rol o‘ynamaydi, amplituda qiymati va chastoto hisobga olinadi. Agar chastotasi birxil bo‘lgan ikkita va undan ortiq garmonik signallarga ega bo‘lsak,

u xolda faza doimiy kattalik bo‘lib hisoblanadi.

Amalda fazalar farqining modulini bilish etarli hisoblanadi va fazalar farqi faza siljishi deb nomlanadi. Faza siljishini amalda faza o‘lchash deb qaraladi, fazalar farqini fazometr hisoblab beradi. Faza siljishi garmonik signallarning davriy holatini aniqlab berishda muhim hisoblanadi deb qaraladi.

Elektr tebranma harakatlar signallari past chastotali va yuqori chastotali diopozonda ishlaydi. 20 Gs dan 300 kGs gacha diopozondagi chastotalar past chostotalar deyiladi. 30 kGs dan 300 MGs gacha yuqori chastotali deyiladi.