A k s iy a d o r L ik k o m paniyasi bosh t a h r ir iy a t I t o s h k e n t

1 0 2
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

U  yuragining  bir  burchida,  eng  ashaddiy  dushm ani 
bo‘lsa  ham   m ana  shu  A nvar  yordam   berishi  m um kinli- 
gini  bilardi.  Shunda  ham   o ‘zidan  past  deb  yurgan 
kishisiga  b o ‘yin  eggisi  kelm adi.
—  Keragi  y o ‘q!
Anvar  uning  sidqidildan  gapirm ayotganini  tushundi 
shekilli,  yana  qistadi:
—  Kech  b o ‘lib  ketyapti,  tur...
U lar  Iqbol  xolaning  tayyor  oshini  tashlab  chiqib 
ketishdi...
T or  ko‘chalar  ch a n g -to ‘zon,  bolalar  qiy-chuv  solib 
m aktabdan  qaytishardi.
A lim ardon  rul  cham baragidan  ushlagancha  ko‘cha 
boshida  turar,  A nvar  kirib  ketgan  o ‘sha  ko‘kish  eshikka 
qarab-qarab  q o ‘yar,  ketm a-ket  sigaret  tutatardi.  U  ham - 
m adan  ham   M uqaddam ni  ko‘rganida  o ‘zini  yo ‘qotib 
q o ‘yishidan  vahim aga  tushar,  sovuq  gaplashib,  uning 
o ‘zini  aybdor  qilib  qo‘yish,  yalintirish  kerakligini  o ‘ylar 
edi.
O qshom   quyuqlashib  ketdi.  K un  b o ‘yi  o ‘z  tashvishi 
bilan  yelib-yugurgan  shahar  ustiga  tunning  qora  qushi 
kelib  q o ‘ndi.  O dam lar  biroz  tinchib  qolishdi.  O sm onda 
yakka-yolg‘iz  shoshqatoq  yulduzlar  yondi.  D erazalarda 
chiroq lar parpiradi.  Televizorti  uylar darchasidan  ko‘kish 
n u r  yog‘ila  boshladi.  K o‘l  chetidagi  bog‘da  surnay 
sadolari  yangrab  ketdi.  Shabada  allaqayerdan  yozlik 
kinoteatr  karnayining  ovozini  olib  keldi.  H ar  kim  o ‘z 
ko‘ngli  tusagancha  dam   ola  boshlagan  edi.
Faqat  bitta  hovlida  —  A nvar  kirib  ketgan  uyda  tosh- 
day  sukunat  qotgan,  tiq  etgan  tovush  eshitilm as,  g o ‘yo 
A nvar  hovliga  kirganu  allakim   qazib  q o ‘ygan  tubsiz 
chuqurlikka  tushib  yo‘qolganday  edi.
A lim ardon  g‘ijin:b  m ashinadan  tushdi.  Endi  oldinga 
bir qadam   bosgan  edi,  eshik  zanjirining shiqirlagani  eshi- 
tildi.  U  birov  kelib  yoqasidan  oladiganday  shoshilib 
m ashinaga  kirdi.  Eshikni  taraqlatib  yopib  oldi.
U zoqdan  Anvarriing  oq  ko ‘ylagi  ko ‘rindi.  U   yoliz 
o ‘zi  kelar,  hech  qayoqqa  qaram ay,  yelkasidan  og‘ir  yuk 
bosgan  odam day  og‘ir-og‘ir  qadam   bosardi.
“Y o‘q  debdi!”  —  A lim ardon  yuzlari  o ‘t  b o ‘lib  yonib 
ketganini  sezdi-yu,  g ‘azabdan  tom iri  tortishayotgan 
q o ‘llari  bilan  m o to m i  yurgizdi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

A nvar  uning  yoniga  og‘ir  c h o ‘kdi-da,  indam ay 
o ‘tiraverdi:  A lim ardon  nim qorong‘ilikda  uning  rangi 
 chib  ketganini,  ko ‘zlarida  tubsiz  bir  g ‘ussa  borligini 
sezdi.
M ashina  bir  sapchib  yelib  ketdi.
—  X o‘sh?  —  A lim ardon  ovozi  xirillab  so ‘radi.  — 
N im a  dedi?
Anvar  yana  uzoq  jim   ketdi.  U  o ‘zini  bosib  olishga 
urinayotganini  A lim ardon  bilib  turardi.
H ozirgina  suv  sepib  o ‘tilgan  katta  ko‘chaga  chiqib 
olishganidan  keyin  Anvar  unga  qarab  q o ‘ydi.
—  T o ‘xtat  m ashinangni!  —  dedi  ovozi  xirillab.
A lim ardon  torm ozni  taqqa  bosdi.
A nvar  peshanasi  bilan  old  tom ondagi  oynaga  urilib 
ketay dedi.  U ning  k o ‘zlari  qoro ng ‘ida  charaqlar,  vajohati 
xunuk  edi.
—  M uqaddam   qishloqqa  ketibdi,  —  dedi  ovozi 
qaltirab.  —  Butunlay  ketibdi!  —  U  boyadan  beri 
bo ‘g ‘ziga tiqilib  turgan  gapni  endi  aytdi:  —  Sening  shun- 
chalik  harom ligingni  bilganim da  bu  yerga  kelmasdim! 
H ayf senga  otalik!
A lim ardonning  qalbidagi  eng  nozik  to r  uzilib  ketdi. 
U  faqat  m ana  shu  gapdan,  birov  o ‘g ‘lini  eslatishidan 
dahshatga  tushardi.  G ‘azab  ichida  Anvarni  yoqasidan 
olm oqchi  b o ‘ldi-yu,  kechikdi.  Anvar  allaqachon  yerga 
sakrab  tushgan,  eshikni  siltab  yuborgan  edi.  Eshik 
tutqichi  A lim ardonning  qoMiga  qarsillab  urildi.  Zum  
o ‘tm ay  A nvarning  oq  ko ‘ylagi  zulm at  ichiga  sh o ‘ng‘idi.
—  Shunaqam i?  —  A lim ardon  alam   bilan  pichirlab 
gazni  bosdi.  —  Shunaqam i  hali!  —  U  shiddat  bilan 
m ashinasini  yeldirib  ketdi.  —  H arom likni  m endan 
ko‘rsin!  Q ishloqqa  ketish  m an a  bunaqa  b o ‘ladi!  Butunlay 
ketish  m ana  bunaqa  bladi!
U  kuchi  boricha  gazni  bosar,  m ashina  quturib  ket- 
ganday  u  yoq-bu  yoqqa  silkinib,  gavjum  ko ‘chalardan 
uchib  borar,  siyrak  o ‘tkin ch ilar  q rquv  ichida  o ‘zini 
chetga  otishardi.
*  *  *
M udhish  bir  tum anlik  ichida  adashgan  ikki  yil  o ‘tdi. 
A lim ardon  qancha  may  ichganining,  qancha  ayollar 
bilan  ulfatchilik  qilganining hisobiga  yetm adi.  Bir ko ‘ngli
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Klaraga  uylangisi  keldi-yu,  aynidi.  Endi  u  televizorda 
kam  k rinar,  konsertlarda  onda-so n d a  chiqib  qolar, 
od am lar   zini  olqishlam ayotganini  krib  jini  qurishar, 
lekin  odam lar  harn  endi  unga  zo r  em as  edi!
Endi  u  yagona  hir  narsaning  —  pulning  hisobini 
bilardi.  Pul  uch un   dunyoning  narigi  chekkasiga  borish- 
dan  ham   toym as,  to ‘ylarda  tongotar  ashula  aytib,  xirillab 
qolardi.
H ushyor  paytlarida  u  o ‘zining  ahvolini  o ‘ylab  qarar, 
nazarida  dahshatli  lush  k rayotganga  o ‘xshab  ketar  edi. 
G o h o  u  uyg‘onib  ketishni ju d a-ju d a  xohlar,  puldan  ham , 
q arsaklardan  harn,  m asto na  o ‘tirish lardan   ham   — 
h am m a -h a m m a sid a n   voz  kechib  o ‘tm ishga,  pokiza 
o ‘tm ishiga,  o ‘z  bahoriga  qaytishni  orzu  qilar,  am m o 
qaytish  yo ‘Iini  topolm as,  yana  m ay  bilan  taskin  berardi 
o ‘ziga.
Bu  orada  Z u far  Xodiyevich  pensiyaga  chiqib  ketdi. 
T ealrdagilar  uni  allanechuk  m ehr  bilan  kuzatdilar. 
Shunda  A lim ardon  ham   bu  odam ni  yaxshi  ko‘rishini  bi- 
rinchi  m arta  his  qildi...
O ra-ch o ra  A nvar  kelib  turardi.  A lim ardon  aw aliga 
ro‘yxush  berm ay  yurdi-yu,  keyin  ko‘nikib  ketdi.  U lar 
o ‘tm ishlari  haqidc;,  bolalik  xotiralari  to ‘g‘risida  uzoq- 
uzoq  gaplashib   lirishardi.  A nvar  gohi-gohida  chopqil- 
lab  yuradigan  b lib  qolgan  qizchasini  ko‘tarib  kelardi. 
Shunday  paytlarda  A lim ardonning  k o ‘z  o ‘ngida  kara- 
votchasida  qiyqirih  yotgan  Shavkat  paydo  b o 'lar,  azobli 
sog‘inch  tuyg‘usid;jn  titrab  ketar  edi.  Anvar  har  ga]  bir 
narsani  qistar,  “ M uqaddam   bilan  yarashgin” ,  deb  tayin- 
lar  edi.  A lim ardon  ham   h ar  gal  bir  xil  javob  berardi: 
“ Kerak  bo ‘lsa   zi  kelsin!”  —  Shundoq  derdi-yu,  kech- 
mish  kunlarini  q o ‘m sab,  dili  o ‘rtanayotganini  bilib 
qolardi.
Shunday  kunhirdan  birida  A lim ardon  esini  tani- 
ganidan  buyon  birinchi  m arta  zga  kishidan  yengildi.  U 
yo ‘lida  uchragan  har  qanaqa  g ‘ovni  bosib-yanchib 
 tishga,  doim o  g‘olib  chiqishga  o ‘rgangan  edi.  Shu  kuni 
yengildi.  0 ‘zi  “so ‘tak  b o la”  deb  yurgan  o ‘sha  M utal 
O odirovdan  yengildi!
Erta  bilan  vokzalga  keldi.  Y o‘q,  uning  kutadigan 
ham ,  kuzatadigan  ham   odam i  yo‘q  edi.  Shunchaki, 
boshi  aylanib  kelib  qoldi.  Vokzal  binosi  oldidagi  qahva-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

xonaga  kirdi-da,  deraza  yonida  turgan  stol  qarshisida 
o ‘tirgancha  odam larni  kuzata  boshladi.
H avo  tu nd,  salqin  edi.  M aydondagi  gulzorda  dakana 
tan g ‘igan  xotinlar  ch nqayib   tirishar,  cham asi,  xona- 
ki  gunafsha  ekishardi.  Eng  so‘nggi  qor  erib  kctgan,  asfalt 
maydon  qurib  qolgan,  taksi  bekatida  odam lar  m ashina 
talashardi.
Vokzal  gavjum,  m aydonchadagi  skam eykalar  to ‘lib 
ketgan.  Birov  cham adonga  yonboshlab  m udrar,  birov 
papiros  tutatib,  xayol  surib  o ‘tirar,  boshqalar  d o ‘kondan 
kitob  tanlar  edi.  Ana,  qizil  jem p er  kiygan  bir  xotin 
kksini  ro ‘moli  bilan  yashirib  bola  em izib  o ‘tiribdi. 
U ning  yonidagi  sem iz  kishi  beparvo  gazeta  o ‘qiydi. 
Oynaband  eshik  oldida  turgan  yigit  ko ‘kish  yom g‘irp o ‘sh 
kiygan  qiz  bilan  ohista  suhbatlashadi.  Q iz  shodon  kulib 
q yadi.  C ham adon  k targan,  qop  orqalagan  odam lar 
zir  yugurishadi.  B etoqat  b aqirib-chaqirishadi.  K k 
shapka  kiygan  tem ir  y o i   xizm atchilari  cham adon  yuk- 
langan  aravachalarini  g izilla tib   o ‘tib  qolishadi...
A lim ardon  ularni  kuzata-kuzata  kulib  q o ‘ydi.  Ajab, 
qayoqqa  shoshiladi  bu  odam lar?  B unchalar  zir  yugur- 
masa  bular!  Q ayoqqa  talpinadi?  Baribir  borar  m anzili 
bitta-ku!
N avbatchi  allaqaysi  poyezd  kelganini  e i o n   qildi. 
O dam lar  ta g ‘in  ham   c h a q q o n ro q   b o i ib   q olishdi. 
Kepkasini  bostirib  kiyib  olgan  bir  yigit  kattakon  guldas- 
tan i  silk itg ancha 
p erro n  
to m o n g a 
c h o p ib  
ketdi. 
X otinim i,  sevgilisinimi  kutib  olayotgan  b o is a   kerak.
A lim ardon  kim dir  o ‘zini  chaqirganini  an chadan  
keyin  eshitdi  Burilib  qaradi-yu,  qarshisida  xiyol  egilib 
turgan  M utal  Q odirovni  ko ‘rdi.  M utal  sportchilardek 
tarang,  kulrang jem p er kiyib  olgan,  shuning  uchun  b o is a  
kerak,  gavdasi  yanayam   ixcham roq  ko‘rinardi.
U  salom   berdi-da,  A lim ardonning  qarshisiga  o ‘tirdi.
— 
N am anganga,  qishloqqa  borgan  edim .  Poyezddan 
hozir  tushdim ,  —  dedi  M utal  ingichka  barm oqlari  bilan 
jingalak  sochlarini  tarab.  Keyin  uzr  so‘ragan  ohangda 
davom  etdi:  —  Q arasam ,  siz  o ‘tirgan  ekansiz...
A lim ardon  g ijin ib   yuzini  o ‘girdi.  U  bu  yigitni  yom on 
ko‘rishini  yashirib  o ‘tirm as,  teatrdam i,  k o ‘chadam i  duch 
kelib  qolsa  teskari  qarab  o ‘tib  ketardi.  A lim ardon  bir  kun 
em as-bir  kun  tom oshabinlar  uni  ham   q o ‘g‘irchoqni
106
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o ‘y n ab -o ‘ynab,  zerikkandan  keyin  uloqtirib  yuborgan 
boladek unutishlarini  kutar,  am m o  niyatiga  yetolm as edi. 
M utal  uning  ko ‘z  o ‘ngida  kun  sayin  o ‘sib  borar,  hech 
qachon  boshqalardan  oldinga  o ‘tib  olishga  urinm as, 
shuning  uchun  bo‘lsa  kerak,  eng  oldinda  yaraqlab 
k o ‘rinib  turardi.
—  Birovni  kutyapsizm i?
A lim ardon  uning  gaplashgisi  kelib  turganini  payqab 
yana  ijirg‘andi.
—  H a,  sizni  kutib   tirgandim !  —  U   M utalning 
ham on  bolalarcha  sodda  nur  arim agan  ko‘zlariga  tikilib 
tu rib ,  ach ch iq  kuldi.  —  M enga  b ir  nasihat  qilib 
q o ‘ym aysizm i?  T eatrdan  gapiring!  Stanislavskiydan  lek- 
siya  qing!
M utal  unga  o ‘ychan  qarab  q ydi-yu,  indam adi. 
A nchagacha  ikkovlaridan  sado  chiqm adi.  AJimardon 
q o ‘li  bilan  deraza  tom onga  im o  qilib  yana  kuldi.
—  O dam larni  tom osha  qilyapm an.  U lar  sizni  har 
kuni  tom osha  qiladi.  Siz  ham   bir  tom osha  qiling,  axir. 
O dam larni  yaxshi  ko ‘rasiz-ku!  —  U   M utalning  ko‘zlari- 
ga  tikandek  qadalib  so‘radi:  —  Yaxshi  ko ‘rasizmi,  axir?
M utal  boshini  ohista  silkitdi.
—  Ana,  barakalla!  —  AJimardon  hu zu r  qilib  kuldi.  — 
Shular  orasida  bugun  sizga  guldasta  tutib,  ertaga  unutib 
yuboradigan  beburdlar  borligini  bilasizmi?
M utal  boshini  quyi  solgancha  kafii  bilan  stol  ustida- 
gi  n on  ushoqlarini  bir  chekkaga  yig‘ishtira  boshladi. 
U zoq  o ‘ylab  tu rd i-d a,  bir  qarorga  kelgandek  ishonch 
bilan  bosh  ko‘tardi.
—  Bilaman!  Lekin  shular  orasida  m ing  yillardan 
buyon  “ M u n o jo t”ni,  “ C h o ‘li  iro q ” ni  chalib  kelayotgan, 
N avoiyning  g‘azallarini  bolasiga  o ‘rgatib  kelayotgan 
odam lar  ko ‘p-ku!  Axir,   zingiz  xalq  q o ‘shiqlarini  yaxshi 
ko‘rasiz-ku!  S hunaqa  ashulalam i  qayta-qayta  aytgansiz- 
ku!
A lim ardon  u  bilan  hech  qachon  shunaqa  dangal 
gaplashm agan  edi.  “Tiling  burro-ku!”  —  deb  o ‘yladi 
ham on  erm ak  qilib  jilm ayib  turarkan.  Keyin  parvo  qil- 
m agandek  q o ‘l  siltadi.  Shosha-pisha  vokzal  binosiga 
yopirilib  kirayotgan  odam larga  imo  qildi.
—  M ana  shularning  ichida  bulturgi  olm ani  uch 
bahosiga  pullash,  xuddi  o ‘ziga   xshagan  odam larni
107
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

laqillatish  uchun  yo ‘lga  chiqq an lar  yo ‘qm i?  Erining 
q o ‘ynini  puch  yong‘oqqa  to 'ld irib ,  begona  erkakning 
sochini  iskash  uchu n   kurortga  ketayotgan  xotinlar 
yo ‘qm i?  N echtasini  topib  beray?
M utal  bu  safar  ham   unga  xotirjam   qarab  q ydi.
—  Bor...
A lim ardon  m am nun  qiyofada  stolni  shatillatib  urdi.
—  H ar  kim  o ‘zining  huzurini  o ‘ylaydi.  Siz  xalqqa 
xizmat  qilyapm an,  nom   qozonyapm an,  deb  kerilib 
yuribsiz.  Bular  b o ‘lsa  sizni  sahnaga  chiqarib  q o ‘yib, 
yuragining  hovurini  bosadi.
M utal  sekin  x o‘rsinib  qo ‘ydi.  Bolalarcha  sodda  yuzi- 
•da  arm on  ko ‘lankasi  paydo  b o ‘lganini  ko ‘rib,  A lim ardon 
ich-ichidan  kuldi.  ‘"So‘taksan  hali,  q o ‘g ‘irchoqsan!  Payti 
kelib  ko‘zing  m oshdek  ochiladi!”
—  Q ishlog‘im izning  tepasida  Q odirobod  degan  bog‘ 
bor,  —  dedi  M utal  uning  gapini  eshitm agandek.  — 
K echa  o ‘sha boqqa  bordim .  Bir  vaqtlar otam   adirdan  yuz 
gektar  joy  ochib,  bog‘  qilgan  ekan.  0 ‘lganidan  keyin 
bog‘ni  otam ning  nom iga  q o ‘yishgan.  —  U  derazadan 
m aydonga  o ‘ychan  qarab  q o ‘ydi.  —  M ardon  aka,  m en 
o tam n i 
tan im a y m a n . 
F aq at 
b itta  
surati 
qolgan. 
D en g izch ilarn in g   kokilli  shapk asin i  kiyib  tushgan 
surati...  U rushdan  keyin  bir  odam   otam ning  qanday 
0
'lganini onam ga gapirib  berganini  eshitib  qolganm an. — 
U  negadir  horg‘in  qiyofada  jilm ayib  q o ‘ydi.  —  Z erik- 
m adingizm i?
—  G apiravering,  —  dedi  A lim ardon  yana  erm ak 
qilib.  —  Siz  bilan  k pdan  buyon  gaplashm aganm iz.
M utal  uning  kinoyasiga  parvosizgina  qarab  q o ‘ydi.
—  O tam   suvosti  kem asida  xizmat  qilarkan.  Bir  kuni 
qirg‘oqqa  razvedkaga  chiqishibdi.  N em islar  otam   bilan 
o 'sh a  odam ni  ushlab  olibdi.  Keyin  otam ning  oyog‘ini 
osm ondan  qilib,  qayiq  orqasiga  bog‘lashibdi-da,  suvga 
tashlashibdi.  Otam   tipirchilab-tipirchilab  tinchib  qol- 
ganidan  keyin  dengizga  uloqtirib  yuborishibdi.
A lim ardon  bo ‘g ‘ziga  suv  tiqilib  tip irch ilay o tg an  
odam ni  to ‘satdan  ko ‘z  o ‘ngiga  keltirdi-yu,  vujudi  m uzlab 
ketdi.
—  0 ‘sha  paytda,  —  dedi  M utal  o ‘ziga-o ‘zi  gapira- 
yotgandek,  —  otam   siz  aytayotgan  iflos  odam larni  em as, 
chinakam   insonlarni  o ‘ylagan  bo ‘lsa  kerak...  O tam ning
^  
1 08
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bitta  xatini  ham on  asrab  yuram an,  —  dedi  M utal 
an ch adan   keyin  xo‘rsinib.  —  “ D unyoda  odam lam i 
yaxshi  ko‘rishdan  kattaroq  baxt  y o ‘q ” ,  deb  yozgan  ekan 
otam   o ‘sha  xatida.
Oraga  jim lik  c h o ‘kdi.  Hali  kun  erta  b o ‘lgani  u chun- 
m i,  qahvaxonada  odam   siyrak,  stollar  b o'sh ,  atro f jim jit 
edi.
—  O nam   boshqa  turm ush  qurm adi,  —  dedi  M utal 
o ‘ylanib.  —  A w aliga  hu  narsada  hech  qandoq  sir 
y qdek edi.  O nam   b o ‘lganidan  keyin  m en  uchun  yasha- 
sin-da,  deb  o ‘ylaidim .  M ana,  o ‘zim   ham   uylandim . 
Bolalik  b ldim .  O nam ning  qadrini  endi  bila  boshladim . 
M eni  deb  ham m a  narsadan  voz  kechish  oson  bo‘lm a- 
ganini  endi  tushundim .
“ N im a  keragi  bor  shu  gaplam ing!”  —  deb  o ‘yladi 
A lim ardon  birdan  k o ‘ngli  c h o ‘kib.  U  boyagi  erm ak 
qiluvchi  kulgilari  y qolganini,  M utalning  gaplariga  ilk 
m arta  jiddiy  e ’tibo r  bera  boshlaganini  o ‘zi  ham   sezmay 
qoldi.  U ning  ko ‘z  o ‘ngida  onasi  jonlandi.  Qiziq,  u  hech 
qachon  onasini  o ‘y)am agan  ekan.  0 ‘lganidan  keyin  ham , 
onam   m en  uch u n  yashagan  edi-ku,  degan  gap  xayoliga 
kelm agan  ekan.  Ax:.r,  uning  otasi  ham   urushda  o lg a n d i- 
ku!  U ning  onasi  ham ,  shu  bolam   od am   b o ‘lsin,  deb 
yarim   k o ‘ngil  bilan  o ‘stirgan  edi-ku.  N ah o tk i,  m ana  shu 
bola  bilgan  gapni  u  tushunm asa!
—  Bunaqa  o nalar  ko‘p  bo ‘lsa  kerak,  —  dedi  M utal 
uning  xayolini  uqib  tui^andek.  —  Bilm adim ,  nim agadir 
m en  shunaqa  deb  o ‘ylaym an.
A lim ardon shu  topda  nim adir deyish  kerakligini  bilar, 
am m o  gapirolm as  edi.  U zoq  vaqtlardan  beri,  onasi  vafot 
etganidan  beri  birinchi  m arta  uning  m a'yus  boqishlarini 
aniq  ta sa w u r  etdi.  Keyin  negadir  Shavkatni,  o ‘zining 
Shavkatini  ko‘z  o  ngiga  keltirdi-da,  tag‘in  ko‘nglida 
o ‘sha  ayovsiz  sog‘inch  dardi  uyg‘ondi.
—  M en  odam lam i  yaxshi  k o ‘ram an,  —  dedi  M utal 
unga  parvo  qilmay.  —  Y o‘q,  otam ning  vasiyati  tufayli 
emas.  0 ‘zim   yaxshi  ko‘ram an.  O dam   bolasi  tug‘ilgan 
paytida  pokiza  b o ‘ladi-ku.  U ning  um rbod  shunaqa  poki- 
za  b o ‘lib  qolishi  sizga,  m enga,  ham m aga  bog‘liq  em as- 
mi?
A lim ardon  yana  allanim a  dem oqchi  b ldi.  M utal 
yana  gapirtirm adi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

—  A lim ardon  aka,  m en  sizning  q o ‘shiqlaringizni 
o ‘rganib  hofiz  b o ‘lganm an,  —  dedi  M utal  unga  m a ’yus 
boqib.
A lim ardon  uning  rost  gapirayotganini  bir  qarashda- 
yoq  payqadi.  Am m o  hech  nim a  dem adi.  C ham asi, 
M utalga  ham   bulam ing  ham m asi  bari  bir  edi.
—  Sizga  nasihatgo‘ylik  qilishga  haqqim   yo‘q.  0 ‘zin- 
giz  bilasiz,  dunyoga  kelgandan  keyin  b iron -bir  m aqsadi 
b o ‘lishi  kerak-da  odam ning,  siz  aytganday  tom oshabin- 
ning  qarsagini  eshitish,  nom   qozonishga  ishqiboz  em as- 
m an.  D unyoda  ham m a  narsa  o ‘tkinchi.  Y ana  ellik yildan 
keyin  birov  m eni  eslaydi-m i,  y qm i,  unisini  bilm aym an. 
M enga  buning  qizig‘i  ham   yo‘q.  M en  yuragim dagi  xur- 
san d ch ilik ni 
h am , 
alam im n i 
h am  
o d am larg a 
— 
tom oshabinlarga  to ‘kib  solam an.  M ening  ashula  aytish- 
dan  m aqsadim   shu...
...  A lim ardon  M utalning  qachon  turib  ketganini  bil- 
madi.
Shu  topda  alam li  bir  m uam m o  uning  yuragini  o ‘rtar 
edi.  N ahotki,  m ana  shu  bola,  kuni  kecha  o ‘zining 
q o ‘shiqlarini  o ‘rganib,  sahnaga  chiqqan  m ana  shu 
go‘dak  bilgan  narsani  A lim ardon  bilm asa?  N ah otk i, 
A lim ardonning  shuncha  m ehnatlari  bem aqsad  ketgan 
b o‘lsa?!  N ahotki,  u  dunyoga  kelib,  durustroq  niyat  bilan 
yasham agan  b o ‘lsa?
Q ahvaxonaning  ichi  shovqin-suron  bo ‘lib  ketdi.  Bir 
to ‘da  yosh-yalanglar  sotuvchining  atrofini  o ‘rab  olishdi.
A lim ardon 
asta 
o ‘rn id an  
tu rd i-y u , 
o g ‘ir-o g ‘ir 
q adam lar  bilan  sem ent  zinalardan  tushib  ketdi.
*  *  *
A lim ardon  tag‘in  m uallaq  tum anlik  ichida  qoldi. 
Kalavaning  uchini  izlab  ko‘rdi-yu,  topolm adi,  oxiri 
M utalning  o ‘sha  kungi  gaplari  shunchaki  valdirashdan 
boshqa  narsa  em asdek  tuyula  boshladi.  Yana  o ‘sha 
sarxush  kechalardan  taskin  izladi.  A m m o  topm adi. 
Topolm adi.
M ana  shu  boshi  berk  k o ‘chaning  eng  ichkarisida 
ojizgina  nur  yiltillab  tu rar,  ingichka  ip  b o ‘lib,  kelajakka 
bog‘layotgandek  edi...  Bu  nur  —  Shavkat  edi!  Ikki  yil 
ichida  u  yolg‘iz  m ana  shu  nur  um idida  yashadi.  Qiziq,  u 
o ‘ta  quvonchli  yoki  o ‘ta  g‘am gin  dam larida  Shavkatni
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

eslar,  karavotchasida  oyo q -q o ‘lini  silkitib,  qiyqirib  yot- 
gan  o ‘g‘Ii  xayolida  shundoq  jon lan ar,  hozir  uning  katta 
b o lib   qolganini,  chopqillab  yurib  ketganini,  bijildoq 
bolakay  b o lg a n in i  ta sa w u r  etishga  urinar,  am m o  hech 
k o ‘z  o ‘ngiga  keltirolm as  edi.
“0 ‘zi  keladi,  —  derdi  u  M uqaddam ni  o ‘ylab,  —  bola 
bor,  bir  kuni  keladi” .
Lekin  M uqaddam   kelm adi.  Bir  kuni  uning   rniga 
A lim ardonni  sudga  chaqirib  qog‘oz  keldi.
A lim ardon  xafa  ham   b o ‘Imadi,  quvonm adi  ham . 
Faqat  bir  narsa,  Shavkatni  ko ‘rish  istagi  uni  sud  eshigi- 
ga  yetaklab  bordi.  U  m ashinasini  sud  binosining  soyasi- 
ga  q ydi-da,  ikkinchi  qavatga  ko ‘tarildi.  Y o‘lak  b o ‘ylab 
borarkan,  o ‘zinin.g  hayajonlanayotganini,  rangi  quv 
o ‘chib  ketganini  sezdi.  Yuragi  gursillab  urgancha  atrofga 
alanglab,  M uqaddam ni  to ‘g ‘rirog‘i,  Shavkatni  izlay 
boshladi.  Y o ‘lak  b o ‘m -b o ‘sh  edi.
U  t g ‘ridagi  eshikni  o chdi-yu,  eng  a w al  M uqad- 
dam ni  k o ‘rdi.  U  xona  o ‘rtasidagi  uzun  skam eykaning  bir 
chekkasida  eshikku  orqa  o ‘girib   tirardi.  M uqaddam  
qora  atlas  ko‘ylak  kiyib  olgan,  bosh  yalang,  sochi  tur- 
m aklangan  edi.
A lim ardon  bir  lahzada  xonani  ko ‘zdan  kechirib  chiq- 
di.  T o ‘rdagi  alvon  yopilgan  stol  qarshisida  tepakal, 
ozg‘in  kishi  o ‘tirar,  yonidagi  k o ‘zoynak  taqqan  keksa 
xotinga  allanim alarni  ohista  gapirardi.  Yon  tom ondagi 
stolda  esa  kotiba  qjz  allaqanday  qog‘ozlarni  to ‘ldirardi.
A lim ardon  o ‘zini  m ajbur  etib  dadil-dadil  qadam lar 
bilan  yurib  keld i-d a,  skam eykaning  berigi  chetiga 
 tirarkan,  M uqaddam ga  qarab  q ydi.  M uqaddam   ham  
unga  o ‘girilib  qaradi.  “0 ‘zg arm abd i” ,  deb  o ‘yladi 
A lim ardon  k o‘zIarini  olib  qochm aslikka  urinib.  H am on 
o ‘sha  egik,  uzun  kipriklar,  ham on  o ‘sha  tiniq  chehra... 
A Jim ardon  u nin g   ch in d a n   ham   chiroyli  ekanligini 
o ‘yladi-yu,  shoshilib  yuzini  o ‘girdi.  Bu  odam   endi  unga 
begona...
T epakal  sudya  a w a l  A lim ardonni  so ‘roq  qildi.  U 
nim alar  deganini  o  zi  bilm adi.  K o‘nglida  kechm ishining 
totli  dam larini  q o ‘msash  tuyg‘usi  uyg‘onib,  yana  azob 
bera  boshladi.  M uqaddam ning  ilk  bora  o ‘z  uyiga  kirib 
kelgani,  ilk  m arta  bag‘riga  bosgani...  Soddagina,  b o ‘ysi- 
nuvchan  xotin  bo‘lgani...  Shavkat  tu g‘ilganida  quvon-