A. M. Nasimov kimyo o‘qitish uslubiyoti amaliy mashg’ulotlarning ishlanmalari

Eruvchanlik koeffitsiyentiga doir masalalar.
Eruvchanlik koeffitsiyenti (S) bilan eritmaning massa ulushi (𝜔) orasida quyidagi bog’liqlik bor:
𝜔=
bu yerda S – moddaning eruvchanlik koeffitsiyenti [g].
Eruvchanlik koeffitsiyentiga doir masalalarni yechishda doim tegishli eruvchanlik koeffitsiyent qiymatini 100g suvga nisbatan olish kerak.
M1. (394) 30°C da KNO₃ ning 50g 20% li eritmasining to’yinishi uchun yana 6,8g KNO₃ qo’shilishi kerak. Shu tuzning eruvchanligini aniqlang.

m 50g =0,2 + =6,8 S-?

=50∙0,2=10g =10+6,8g=16,8g msuv =(50+6,8)-16,8=40g 16,8g KNO3 - 40g suv 42 = x -100g suv S30°C=42g

Agar turli temperaturadagi ayni tuzning eruvchanlik koeffitsentlari berilib, eritma sovutilganda qancha cho’kma hosil bo’lishi so’ralsa, cho’kma massasini hisoblash uchun eruvchanlik koeffitsentlari ayriladi.
M2. (228) Agar ammoniy xloridning 10°C dagi to’yingan eritmasi tarkibida 50 ml suv bo’lsa, bu eritma 0°C gacha sovutilganda qancha ammoniy xlorid cho’kmasi tushadi (S_0°C=37,0g S_100°C=77,0g).

S0°C =37g S100°C =77g msuv=50g mcho’kma- ?

100g suv - 40g cho’kma 50g suv - x=20g cho’kma

M3. (229) AgNO₃ ning 60°C dagi to’yingan eritmasi 20°C gacha sovutilganda 15g tuz cho’kmaga tushishi uchun talab etiladigan tuz va suvning massasini toping.

S20°C =222g S60°C=450g 228g cho’kma mcho’kma=15g m(AgNO3)-? msuv-?

450g AgNO3 – 228g cho’kma x= 29,6g AgNO3 - 15g cho’kma 100g suv – 228g cho’kma y=6,6g suv – 15g cho’kma

M4. (223) 80°C da 300g to’yingan NaNO₃ eritmasi 20°C gacha sovutilganda cho’kmaga tushgan tuzning massasini va eritmada qolgan tuzning massa ulushini (%) aniqlang.

S20°C=88g S80°C=148g 60g cho’kma me =300g mcho’kma - ? 𝜔 - ?

248g eritma – 60g cho’kma 300g -x= 72,6g cho’kma

M5 (225) Bir tuzning xona temperaturasidagi to’yingan eritmasidagi massa ulushi 0,2 ga teng. Shu tuzning massa ulushi 0,3 bo’lgan 300g eritmasi xona temperaturasigacha sovutilganda , qancha (g) tuz cho’kmaga tushadi.

𝜔1=0,2=20% 𝜔2=0,3=30% me=300g mcho’kma-?

𝜔= 0,2= 0,85S1=20 S1=25g 0,3= 0,75S2=30 S2=42,9g 17,9 g cho’kma 142,9g eritma – 17,9g cho’kma 300g - x=37,5g cho’kma

Dars talabalarga eruvchanlik haqida ma’lumot berishdan boshlanadi.
Olingan eritma qanday agregat holatda bo’lsa, sof holatda shunday agregat holatda bo’ladigan komponent erituvchi hisoblanishi aytiladi (tuzning suvdagi eritmasida suv erituvchi bo’ladi). Agar ikkala komponent eritilgunga qadar bir xil holatda bo’lsa (masalan spirt va suv), ko’p miqdordagi modda erituvchi hisoblanadi. Shu ma’lumotlarni e’tiborga olgan holda eruvchanlik jadvali tuziladi, yaxshi eriydigan, kam eriydigan, amalda deyarli erimaydigan moddalar ko’rsatiladi. Talabalarga eritmalar konsentrasiyalari haqida tushunchalar beriladi.
Erituvchinig molekulalari bilan erigan moddaning zarrachalaridan tarkib topgan va ular orasida fizik hamda kimyoviy o’zaro ta’sir bo’lib turadigan bir jinsli sistemalar eritmalar deyiladi.
Eritish uchun olingan modda berilgan temperaturada erituvchining muayyan miqdoridan boshqa erimay qolsa, bunday eritma to’yingan eritma, agar modda yana erishi mumkin bo’lsa, bunday eritma to’yinmagan eritma deyiladi.
Prosent, normal, molyar, molyal konsentrasiyali eritmalar tayyorlash haqida tushunchalar beriladi. Kompyuter va kadoskop orqali eritmalar tayyorlash ko’rsatib beriladi.