A. Q. Q a y im o V aholi yashash joylarini


DARAXTZORLARNING  M IKROIQLIMGA T A ’SIRI



Download 4,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/78
Sana18.01.2022
Hajmi4,73 Mb.
#386890
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   78
Bog'liq
AHOLIYASHASHJOYLARINIKOKALAMZORLASHTIRISHPDF

DARAXTZORLARNING  M IKROIQLIMGA T A ’SIRI
Inson  salomatligi  uchun  eng  m o‘’tadil  b o ig a n   ob-havo  muhiti 
-   harorat  +20  +22°S  va  havoning  nisbiy  namligi  40-60%   b o ig a n  
holda,  havo  toza  va  azon  bilan  boyigan  boiish id ir.  Shaharlardagi 
havo avtotransport va sanoat chiqindilarining  atmosferaga tarqalishi, 
oqibatida  ifloslanadi.
Shaharlardagi  sanoat  va  transportning  kislorodni  emirishi 
havoning  m e’yoriy  tarkibini  o ‘zgartirishi  haroratning  oshishiga  olib 
keladi.
Yashil  daraxtzorlar  xavoni  sovitishning  yagona  vositasi  b o iib  
xizmat  qiladi.  Fotosintez  jarayonida  bir  gektar  erdagi  yashil 
ekinzorlar  200  nafar  odamning  nafas  olishiga  etarli  b o ig a n
kislorodni  ishlab  chiqarish  quvvatiga  ega.  Shu  bilan  bir  vaqtda,  bir 
soat  davomida  8  kg  gacha  karbon  kislotasi  emiriladi.  Boshqacha 
aytganda,  shaharlarda  bir  nafar aholi  soniga  50  m2  yashil  ekinzorlar 
havoning  oqilona  tarkibini  ta ’minlab  beradi.  Yoz  mavsumida 
mikroiqlimning  shakllanishi  muhim  ahamiyatga  ega.  Bu  holat 
quyosh  radiasiyasining  yuqori  darajaga  etishi  bilan  b o g iiq . 
M aiu m k i,  yozning  jaziram a  kunlari  soat  1200  larda  havo  harorati 
+35  +40°S  darajaga  etganida  tuproqning  ochiq  quruq  yuzasidagi 
(qum,  asfalt,  beton),  shuningdek,  uylar  tomi  va  janub  tomonida 
radiasion  harorat  +70  +80°S  darajaga  etishi  mumkin.  Quyosh 
insolyasiyasi  vaqtida  isib  ketgan  bino  va  inshootlar  quyosh 
botishidan  keyin  ham  issiqlik  tarqatishni  davom  ettiradi,  natijada 
havo haroratining yuqoriligi  nafas olishni  qiyinlashtiradi.
Shaharlarda  yashil  ekinzorlarning  radiasion  haroratni  pasay- 
tirishda  ahamiyati  juda  katta.  Masalan,  alohida  turgan  daraxt 
soyasidagi  radiasion  xarorat  ochiq  maydondagiga  nisbatan  35°S, 
yashil  massivlarda  esa  40°S  ga  farqlanadi.  Yashil  ekinzorlar 
soyasida  havo  harorati  ochiq  joydagiga  qaraganda  radiasion  haro- 
ratga  nisbatan  kam  o'zgaradi,  ya’ni  2-3,5°S,  lekin  yirik  massivlarda 
ushbu  farq  16°S  gacha  etishi  mumkin  (Kuzmichyov,  Pechenisin, 
1979).
Daraxtlar  barglari  o ‘ziga  xos  issiqlik  xususiyatlariga  ega.  Turli 
daraxtlarning  barglari  o ‘zidan  har  xil  darajada  issiqlik  nurini  va 
quyosh  spektrini yutib, qaytarib va o ‘zidan o ‘tkazishi  mumkin.
Masalan,  yosh  emanzor  quyosh  radiasiyasining  96,8%, 
qarag‘ayzor  96%,  archa,  terak  va  emanlar  aralash  o ‘rmon  esa  97- 
98%  nurlarni  ushlab  qoladi.  Daraxtlarning  terrnohimoyalash 
funksiyasi  shu bilan  belgilanadi.
Asfalt  va  binolar  devorlarini  to'sadigan,  baland  bo‘yli,  qalin 
gorizontal  birikib  o ‘sgan,  pastki  qismidan  shamol  yuradigan  yashil 
ekinlar (daraxtlar)  issiqdan  yaxshi  himoyalaydi.  Quyosh nuri  ta’sirida 
o'sim lik  barglari  isib  ketadi.  Soyadagi  barglar  harorati  atrof  muhit 
haroratidan  past  bo'ladi,  chunki  ularda  (barg  plastinkalarida, 
yaproqlarda)  bug'lanish  darajasi  yuqori.  Misol  uchun,  katta  yoshdagi 
daraxt  barglari  sathi  bir  kunda  300  litrgacha  suvni  bug'lantirishi 
mumkin.  Jadal  bug'lanish  jarayoni  natijasida  daraxt  yu2asida  va


atrofida  sovutish  effekti  yuzaga  keladi.  Yaproq  bargli  daraxt  turlari 
(eman,  jo ‘ka,  katalpa)  ning  suvni  bug’lantirish  xususiyatlari  yuqori, 
och  tusli,  jimjimador  bargli  daraxtlar  esa  (gledichiya,  jiyda  va  b.) 
suvni kamroq bug’lantiradi.
Daraxt  va  butalar  havoning  namlik  darajasini  oshirib,  inson 
salomatligiga  ijobiy  ta ’sir  ko‘rsatadi.  Havo  namligining  15%  ga 
oshishi,  haroratning  3,5°  S  gacha  pasayishini  ta ’minlaydi.  Daraxt- 
laming  bug‘lantirish  sathining  hajmi,  ular  egallagan  maydon 
yuzasidan 20  baravar ortiq  bo‘ladi.  1  gektar maydondagi  o ‘rmondan 
o ‘suv  davri  davomida  3  mln  kg  gacha  namlik  bug’lanadi.  Yilning 
quruq  mavsum ida  yashil  ekinzorlar  orasida  havoning  namligi  ochiq 
maydondagiga  nisbatan  4-7%   yuqori  bo ‘ladi;  namgarchilik  mavsu­
mida  esa  -   namlik  darajasi  pasayadi,  chunki  havo  quruqlashganida 
barglarda  bug’latish  kuchayadi,  va  aksincha,  nam  havoda  barglar 
suvni  o ‘ziga tortib oladi.
Daraxtzorlar  ular  orasidan  o ‘tadigan  shamol  tezligini  3  marta 
pasaytiradi.  Shamol  kuchli  esadigan  hududlarda  buning  himoyaviy 
ahamiyati  katta.
Yashil  m assivlar  ostidagi  va  atrofidagi  ochiq  maydonlarda 
havo  haroratining  o ‘zgarish  xususiyatlarini  dam  olish  maydon- 
chalarini  rejalashtirishda  hisobga  olish  zarur.  Daraxtlarni  ixcham 
massivlarda qalin o ‘tlar bilan  qopiangan yalanglik bilan uyg‘unlikda 
joylashtirilganida eng yaxshi mikroiqlim sharoitlari vujudga keladi.
Turlarni 
tanlashda 
daraxtlarning 
soyalatish 
xususiyatini 
inobatga  olish  tavsiya  etiladi.  Masalan,  jo ’ka  va  kashtan  daraxt- 
larining  soyasi  shumtol  va  oq  akasiyaga  nisbatan  quyuqroq  boMadi. 
0 ‘zbekistonning  quruq  va  jaziram a  iqlimli  sharoitda  soyalatish 
rejimi katta aham iyatga ega.

Download 4,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   78




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish