A qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

O‘zbekiston tarixini davrlashtirish masalasi.

Ilmiy tadqiqotlarda O‘rta Osiyo tarixi va madaniyati bo‘yicha turli tipdagi davrlashtirishlar qo‘llaniladi. Ijtimoiy-iqtisodiy davrlashtirish ijtimoiy tuzum xarakteridan kelib chiqadi. Bular: ibtidoiy-jamoa, quldorlik, feodal, kapitalistik, sostialistik, demokratik. Ularning O‘rta Osiyo tarixida qo‘llanilishi maqsadga muvofiq emas. O‘rta Osiyo tarixiga to‘g‘ri keladigan yangi davrlashtirishni ishlab chiqish tarixchilar oldiga qo‘yilgan vazifadir.
Arxeologik davrlashtirish asosiy mehnat qurollari nimadan yasalganligiga asoslanadi. Bular: paleolit, mezolit, neolit, eneolit, bronza, temir. Ular, o‘z navbatida, bosqichlarga bo‘linadi. Masalan, paleolit davri quyi paleolit, o‘rta paleolit, yuqori paleolitga bo‘linadi.
Yuqoridagilardan tashqari davlat va sulola nomidan kelib chiqadigan davlat-sulolaviy davrlashtirish ham mavjud. Masalan: ahomoniylar, salavkiylar, yunon-baqtriya, kushon va boshqalar.
Tarixiy xronologik nisbiy davrlashtirish umumiy tushunchalarga asoslanib, katta xronologik davrlarni o‘z ichiga oladi: eng qadimgi, arxaik, antik, ilk o‘rta asrlar, o‘rta asrlar, so‘nggi o‘rta asrlar, yangi, eng yangi davrlar. Tarixiy madaniy davrlashtirish hukmron (asosiy) madaniyat belgisiga qarab aniqlanadi. Masalan: ellinistik davr. Etnik davrlashtirish asosida qabilaviy mansublikka asoslangan davrlashtirish yotadi. Masalan: sak, eron, eftalit, turk, arab, o‘zbek davrlari.
Diniy davrlashtirish asosida u yoki bu davrda hukmron bo‘lgan din, e’tiqod yotadi. Masalan: otashparastlik, buddaviylik, musulmon davrlari. O‘rta Osiyo tarixini musulmon dinigacha va musulmon davrlariga bo‘lish fanda keng tarqalgan. Bu o‘ziga xos qadimgi va ilk o‘rta asrlar davrini o‘rta asrlar davridan ajratib turuvchi belgi sifatida ham qabul qilingan.
O‘zbekiston Respublikasining mustaqillik yillarida bosib o‘tgan yo‘lining mazmun-mohiyatini ob’ektiv baholash hamda o‘z o‘rni va xususiyatlarini inobatga olgan holda, bizningcha, O‘zbekistonning eng yangi tarix davrini quyidagi bir qator bosqichlarga bo‘lib ilmiy o‘rganish maqsadga muvofiq bo‘lar edi.