Abduraximov Husniddinning ekologiya

Navoiy Davlat konchilik instituti Energo-mexanika fakulteti Energo-mexanika 15A-17 MT guruh talabasi Abduraximov Husniddinning

EKOLOGIYA fanidan

MUSTAQIL ISHI

O’qituvchi: Tursunova I.N. O’quv yili: 2020 yil

Mavzu:

Ekologiya fanining shakillanishi va uning rivojlanishiga hissa qo’shgan olimlar

Reja:

1. Ekologiyaning eramizdan avvalgi tarixi.

2. Eramizning XX asrigacha faoliyat ko’rsatgan olimlar.

3. XX – asrning ekolog olimlari.

Ekologiya - biologiya fanlarining rivojlanishidan kelib chiqqan yangi tarmoq bo‘lib, u biologic makrotizimlar darajasidagi organizmlarning o‘zaro va atrof-muhit bilan bog‘lanishlari to‘g‘risidagi fandir.

"Ekologiya" atamasining hozirgi talqini xalq orasida ilgarigi yillarga qaraganda ancha kengaygan. Keyingi paytlarda ekologiya masalasi deganda ko‘pincha atrof-muhit muhofazasi masalalari tushunilayapti. Ammo bu noto‘g‘ri. Oliy ma’lumotli mutaxassis ekologiya (ecological - ekologiyaga taaluqli) va atrof-muhit (environmental - atrof-muhit muhofazasiga taaluqli) so‘zlarini farqlay olishi lozim.

E.Gekkelgacha XVIII-XIX asrning buyuk biologlari biologiya fani rivojlanishiga katta hissa qo’shdilar, o’simlik va hayvonlarning yashashini, tarqalishini o’rgandilar, lekin ular “Ekologiya” so’zini ishlatmagan edilar. Jumladan, Gippokrat, Aristotel va shu kabi yunon faylasuflari asarlarida ekologiya haqida ma’lumotlar keltirilgan.

Ekоlоgiyaning ildizi tаrixаn chuqur bo‘lib, аntik dаvrlаrgа bоrib tаqаlаdi. Hаyvоn vа o‘simliklаrining Yer yuzidа tаrqаlishi vа ulаr hаyotining tаshqi muhit bilаn bоg‘lаnishlаri to‘g‘risidаgi ekоlоgik mа’lumоtlаr erаmizdаn аvvаl yashаb o‘tgаn grеk fаylаsuflаri Аristоtеl (erаmizdаn аvvаlgi 384-322 y.y.) vа Tеоfrаst Erеzеyskiy (e.а. 371-280 y.y.) lаr tоmоnidаn to‘plаngаn.

«Ekоlоgiya» аtаmаsi fаngа kеchrоq kirib kеldi. Uni birinchi mаrtа nеmis оlimi E. Gеkkеl 1866 yildа o‘zining «Оrgаnizmlаrning umumiy mоrfоlоgiyasi» аsаridа qo‘llаb, u ekоlоgiyani tirik оrgаnizmlаr bilаn ulаr yashаydigаn muhit o‘rtаsidаgi munоsаbаtlаrni o‘rgаnuvchi fаn, dеb qаbul qildi.

Millodadan oldingi XVI asrda misrliklar ko’pgina dorivor, madaniy o’simlik xillarini bilganlar. Ular donli ekinlar, sabzavotlar, meva daraxtlarining bir necha turlarini ekib o’stirganlar. Misrliklar qoramol, ot, qo’y, echki va cho’chqalarni boqqanlar. Bir o’rkachli tuyani, mushuk, g’oz, o’rdakni xonakilashtirgan. Hindistondan tovuq keltirib boqqanlar.

1940 -yillarning boshlarida tabiiy tizimlarni o’rganish jarayonida yangi yo’nalish kelib chikdi.

1935 yili ingliz olimi A.Tensli - ekotizimlar, 1942 yili esa V.N.Sukachev - biogeosenozlar haqidagi ta’limotni ilgari surdilar.

1950 yillarning boshida G.Odum, Yu.Odum, R.Untekker, R.Margalef biologik mahsuldorlikning nazariy asoslarini yaratish borasida ish olib bordilar.