Adabiyotlar sharhi

1-rasm. Dastlabki GMZ-2 eritmasida ohakli suv bilan cho’ktirishda temir va mishyak konsentrasiyalari o’zgarishi

Temirni ammiakli suv bilan choʼktirish boʼyicha oʼtkazilgan tajribalar natijalari 2-rasmda keltirilgan. Neytrallash jarayonining dastlabki bosqichida temir va mishyakning kontsentratsiyalari erkin kislotaning neytrallanishi hisobiga deyarli oʼzgarmaydi. pH qiymati 2,6 dan oshganda temirning hamda u bilan birga mishyakning ham jadal choʼkishi boshlanadi. Grafikda koʼrinib turganidek temir va mishyak bir paytda choʼkadi va pH=2,8 boʼlganda choʼkish yakuniga yetadi. Keyinchalik pH qiymatini oshirishda davom etilganda temir va mishyak choʼkmada qoladi. [2-4]
Temirni oʼyuvchi natriy bilan choʼktirish boʼyicha oʼtkazilgan tajribalar natijalari 3-rasmda keltirilgan. Koʼrinib turibdiki Ph=2,8-3,0gacha boʼlganda NaOH dan foydalanilganda temir va mishyak bir xil miqdorda choʼkadi. Keyinchalik pH qiymati oshirilganda pH=8 dan boshlab mish yakning qayta erishi kuzatiladi. Temir esa choʼkmada qoladi (3-rasm). Metall gidroksid choʼkmasi sargʼish-jigarrang boʼlib, bir jinsli, gʼovak, amorf massadan iborat. Mayindispersli choʼkma olinadi.

2-rasm. Dastlabki GMZ-2 eritmasida ammiakli suv bilan cho’ktirishda temir va mishyak konsentrasiyalari o’zgarishi

3-rasm. Dastlabki GMZ-2 eritmasida o’yuvchi natriy bilan cho’ktirishda temir va mishyak konsentrasiyalari o’zgarishi

Shunday qilib, biooksidlash mahsulotining suyuq fazasi oʼzida yetarli miqdorda uch valentli temir (25 g/l) saqlashi ijobiy boʼlib, maʼlum miqdordagi besh valentli mishyak (6 g/l) saqlashi esa salbiy hisoblanadi. Suyuq fazani neytrallashda choʼktirish jarayoni orqali temir va mishyakni ajratib boʼlmadi. pH=2,0 boʼlganda temir va mishyakning choʼkishi bir vaqtda boshlanadi va pH=2,8 yetganda butunlay toʼxtaydi. Temir saqlovchi eritmani oʼyuvchi natriy bilan neytrallashda pH qiymati 8 dan oshganda mishyakning qayta erish effekti kuzatildi.[2-8]
Dissertatsiyaning «Kislotali eritmalarda oltingugurt gazini va yangi reagent UD-19 qoʼllash orqali mishyakni selektiv choʼktirish imkoniyatlarini oʼrganish» deb nomlangan uchinchi bobida sulfat kislota zavodi gazlarini va yangi ishlab chiqilgan UD-19 reagentini mishyakni selektiv choʼktirish uchun qoʼllash boʼyicha tajriblar natijalari keltirilgan.[5-9]
Sulfat kislota zavodi gazlari tarkibidagi oltigugurt (IV) oksidi taʼsiri natijasida mishyak (V) kislotali eritmalarda As (III) gacha qaytarilishi va oltingugurtli reagentlar yordamida As₂S₃koʼrinishida choʼkishi kutilgan edi. Keyin esa mishyakdan tozalangan temir tarkibli qoldiqlar temir gidroksid olish uchun yuboriladi. Jarayonning koʼrsatkichlari va parametrlarini aniqlash maqsadida sinovlar laboratoriya sharoitida va ishlab chiqarish miqyosida tajriba sifatida oʼtkazildi. [6-9]
Mishyakni qaytarish boʼyicha tadqiqotlar laboratoriya sharoitida NKMK 2-gidrometallurgik zavodning (GMZ-2) biooksidlab eritish uskunasining 6-reaktoridan olingan kislotali eritmalaridan olingan real namunalarda (1-jadval) oʼtkazildi. Tarkibida 9,0-9,5% oltingugurt (IV) oksidi boʼlgan sulfat kislota zavodi oltingugurtli gazlari yordamida mishyak (V) ni qaytarish darajasi oʼrganildi.[12-20]