Ахлок категориялари хакида тушунча. Яхшилик ва ёмонлик ахлокнинг энг умумий категоряларидир



Download 87,5 Kb.
bet2/3
Sana28.05.2022
Hajmi87,5 Kb.
#612784
1   2   3
Bog'liq
Ахлокнинг асосий категориялари

Эътикод, инкор ва амал.

Эътикод динга ичдан чукур ишонади ; икрор –сузда буни тан олиш ; амал-яхши ишлар билан исботлаш.


Алишер Навоийнинг «Махбуб ул кулиб» асарида ушбу сатрларни укиймиз . «Вафосизда хаё йук, хаёсизда вафо йук. Хар кимда бу икки йук иймон йук ва хар кимда иймон йук-ондин одамийлик келмак имкони йук» Яьни иймонсиз одам эмас.
Халкимизда илмий сузи кенг кулланади, жуда нурли ва уткир тушунчаларни билдиради. Халкимизда «Иймонсиз» дейишдан ортик хакорат булмаса керак. Бу хакорат замирида худога ишонч эьтикот йук, худодан диндан кайтган , дакрй маьноларидан ташкари виждонсиз ,виждонпуруш , ярамас ,разил, диёнадсиз тушунчалари хам ифодаланади.
Бизнингча замондошимиз булиши иймонли одамни кискача шундай тасвурлаш мумкин. Эьтикодли, узининг аник масалаларга эга, такводор, химматли, ориятли, ор-номусли, шарм-хаёли, виждонли, андишали, инсофли ва шу каби фазилатлар сохибидир.
V. Адолат сузлиги мазмунидан поклик, тугрилик, хакикий мужассамдир. Адолат булган жой гуллаб-яшнаган, халк эркин булган адолат оёк ости килинган жойлари эса разолат куйиб суриб , жамият тубанликка юз тутган. Адолат булмаган жойдан норозилик, адолат, зиддият, карама-каршилиги пайдо булиши мукаррар. Мусулмон киши адолатли булиши энг керакли хислатлардан деб хисоблайди. Оллох таоло бандаларини адолатга, яхшиликка ва кариндошларига гамхур ва мехрибон булишига буюради. Адолат динимизда ардокланган энгулуг хислатлардан бири. Бандасини яратган заминни толиб унга буйсунишликни, унинг Аллохга нисбатан килган адолатидир.
Агар уни танимаса, бандалик килмаса адолат мезонини каттик бузган булади.
Адолат Аллохни танишда, кишилар уртасида хукм чикарганда, оила фарзанд уртасида одиллик билан иш тутишида ва бошка куринишларда намоён булади.
Инсоф иймон туйгуси, диёнат мезони Амир Темур хаётининг мазмунини ташкил этади.
Оламнинг ярмига жахонгир эрсада улуг кудрат, зурлик-зуравонликда эмас, аксинча адолатда эканлигини англаган.
Буюк аждодимиз Амир Темур айтганларидек «Бир кунлик адолат юз кунлик тоат-ибодатдан афзалдир».
Адолатпарвар инсондаги уткир акл, соф мулохаза, тоза кунгил, олийжаноб ва мард эканини курсатиб турувчи далилдир. Дунёда адолатпарварликдан кура куркамрок хулк ва табиат йук ва ундан кура шарафлирок хислат ва икбол, таъсирлирок наф килувчи нарсани топиш амри махол.
Адолатли булиш сузида туриш, катъийлик демакдир. Адолатли киши соглом булади, гам хатар ва кулфатдан узок булади.
Адолатли булиш-одобнинг устуни, инсонийликнинг асоси хисобланади. Адолатли айтилган суз айтувчига хам, эшитувчига хам манфаат етказади.
Инсон камолотининг фазилатларидан хисобланган адолат тушунчаси ва адолат туйгуси Навоий донишмандлигининг асосини ташкил этади. Онгнинг мавжудлиги адолатнинг мавжудлигидир.
Навоий тафаккур дунёсининг бош мезони хам худди адолат булган.
Донолар хикматига амал килган юртбошимиз И.А.Каримов адолат масаласини баланд кутариб, ундан уз халкини бахраманд этмокда.
Унинг мунаввар ёгдуларидан, адолат нуридан бахра топган халкимиз Ватан богини обод килиб, тинч ва осуда хаёт кечирмокда.
VI.Ор-номус ва кадр-киммат бошида ахлокий категориялар билан бир каторда шахс билан жамият уртасидаги муносабатларни тартибга солади, ишчиларнинг хулкига таъсир курсатиш воситаси булиб хизмат килади.
Ор-номус категорияси ижодининг жамиятдаги уз кимматини англаши хамда бу кимматининг жамият томонидан тан олинишини ифодалайди. Ор-номус ахлокий тушунча сифатида ишчида шахсий ижтимоий ахамияти ва химмати хосил буладиган фазилатларнинг, яъни жамият. Бахт-саодати ва унинг тараккиёти учун зарур булган фазилатларнинг мавжудлигини курсатади.
Ор-номус тушунчаси шахсий кадр-кимматни англатишини уз ичига олади. Бу ахлокий тушунчалар бир-бири билан узвий алокада ва куп жихатдан бир-бирига ухшайди.
Ор – бу узига номуносиб ёки курилмаган ишдан, нарсадан хижолат тортиш, уялиш, уят ва номус килиш туйгусидир. Бундан уз урнида хозир килиш ёки булмаса обру эътибор, фикрланиш маъноларини хам билдириш мумкин. Орият – бу ор-номусдан ташкари изат-нафс, кадр туйгусидир. Одатда ориятли одамлар узлари ва оилаларининг иззат-нафсларини юксак тутадилар ва узгаларни хам кадрлай биладилар.
Номус – бу иффат, бокиралик маъноларидан ташкари уз мавкеини саклаш, улуглаш ва ардоклаш, хижолат тортиш туйгуларини, оила ва аждодлар шаънига турмушини маъносини хам ифодалайди. Одатда номусли одам маънавий кадриятни моддий бойликка алмашишни узига эп курмайди.
VII. 1991 йил 1 сентябрда узбек халкига бахт кулиб бокди. Халкимиз узок асрлар давомида интик булиб кутган орзуси мустакилликка эришди. Истиклол туфайли урф-одатларимиз, кадриятларимиз кайта тикланди. Натижада фаровонлик, осойишталик бахтига эришдик. Бугунги кунда хар бир Узбекистонлик узини она юртининг ажралмас булаги деб хис килади ва ундан фахрланади, яъни узини бахтли деб билади. Бахтли булиш орзусида яшаган кишининг калби пок булиши, уз нафсини тарбиялаш, яхши ишларни бажаришни одат килиши зарур.
Кишилар бошкалар билан булган муносабатлари уз муваффакиятларига эришганларида, ижодий ишларидан мамнун булганларида узларини бахтли сезади.
Шунинг учун хам халкимизда «Кишининг бахти-бир билаги», «Бахт йулда эмас, кулда», «Бахтли одам излама, бахт йулини изла» каби маколлар мавжуд.
Хамма нарса була туриб, обруси булмаган одам энг бахтсиздир. Киши калбидан жой олиш энг улуг бахт. Бахтни совга килиб булмайди.
Хар бир киши узини бахтли булишини орзу килади. Аммо бахтли булиш хаммага хам насиб этавермайди. Бахтли булган кишилар хаётига назар ташланг. Уларнинг купчилиги мехнат билан хурмат козонган.
Хаётда оилани тинч – тотувлиги, фарзандларининг камоли хам катта бахт . Шу боис хар бир киши учун оила бахтдан улуг бахт булмаса керак. Абдулла Каххор бахт хакида шундай ёзади:»Бахтни бировларнинг остонасидан излашнинг узи бахтсизликнинг боиси»Бахтли киши доим кувнок юради. Унинг акли илми – бахт хаммасидир.
VIII . Ахлокий этикавий муаммолар каторида яшашидан максад ва хаётининг маьноси хакидаги, инсоннинг ва вазифаси хакидаги, кишилар хаётининг махфий сирлари ва мураккаблиги хакидаги масала марказий уринлардан бирини эгаллайди. Хаётнинг маьноси муаммосибуйича хаёт фаолиятнинг умумий йуналиши тугрисидаги масалалар. Хаёт бемаьни булмаслиги учун нима килмай, кандай яшаш керак деган саволга жавоб излаш хар бир кишининг диккат марказида булиб келган ва туради, ахир киши ниманидир узгартириш учун ва шу билан биргаликда узини бундай узгартиришларга кобил шахс сифатида карор топшириш учун дунёга келган.
Этика ишонч хаётини тан олган холда факатгина хаётини тугри тушинишга кишига ишонч багишлайди, унинг хулкига, юриш туришига максад сари тугри йуналиш беради деб хисоблайди.
Хаётнинг хакикий маьноси «Яшашнингн сири» жамият ривожланишининг етилган вазифаларига куйиб беришдан, ижодий мехнатдан иборатдир.
Инсон уз хаётининг окилона асосини ва вазифасини , уз истикболларни , бутун афолиятига кура билими англашиши ва утшиниши керак. Агар максадни ошириш йулида инсон бирма – бир утиб булмас тусикка учраса , у уз хаёт маьносидан махрум булмаслиги учун умумий хаётий йулига муофик келадиган бошка олижаноб максадларни канчалик олижаноб , саксон булса хаётнинг маьноси шунчалик теран ва ахамиятлирок булади.
Бирок инсон хаётининг маьноси факат жамият бахт саодатга эришганлигига боглаб куйиш ярамайди, хаётнинг маьноси уз – узига хизмат килишда хам , шахсий бахтга эришишда хам намоён булади.
Адабиётлар:





  1. Download 87,5 Kb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish