Aholi turmush darajasi statistikasi aholi turmush darajasi tushunchasi

---

AHOLI TURMUSH DARAJASI STATISTIKASI 
 
1.Aholi turmush darajasi tushunchasi 
Aholi turmush darajasi sotsial iqtisodiy tushuncha bo’lib, u kishilarning 
moddiy va ma’naviy-ma’rifiy ehtiyojining qoldirilishi hamda turmush sharoitining 
yaxshilanish darajasini tavsiflaydi. Moddiy ehtiyojlarga kishining oziq-ovqat, kiyim-
kechak, turar joy, yoqilg’i, mishiy va komunal xazmat ko’rsatishni yaxshilash 
kabilarga bo’lgan ehtiyojlar kiradi. Ma’naviy-ma’rifiy ehtiyojlarga kishilarning bilim 
malakasi va ma’naviy-ma’rifiy saviyasini oshirish, intellektual salohiyatini 
yuksaltirish kabilarga bo’lgan ehtiyojlari kiradi. 
Aholining sotsial turmush sharoiti - bu jamiyatning hamma a’zolariga mehnat 
qilish, dam olish, har tomonlama jismoniy va madaniy taraqqiyotni ta’minlash 
hamda mehnat qilish qobiliyatini saqlashni kafolatlash, vaqtinchalik ish qobiliyatini 
yo’qotganlarni sotsial ta’minot, pensiya va nafaqalar bilan ta’minlash, nisbatin kam 
daromadli oilalarning bolalariga nafaqalar berish yo’li bilan amalga oshiriladi. 
Mazkur «Turmush darajasi» tushunchasidan, biz bu kategoriyaning naqadar 
marakkab va ko’p qirrali mazmunga ega ekanligiga ishonch hosil qildik. Demak, u 
qandaydir bitta ko’rsatkich bilan eamas, aholi daromadi va turmushning turli 
qirralarini ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimi bilan tavsiflanishi lozim. Bu tizim quyidagi 
asosiy bo’limlarni o’z ichiga oladi: umumlashtiruvchi sintetik ko’rsatkichlar; 
Aholining moddiy ehtiyojlarini qondirish darajasini tavsiflovchi ko’rsatkichlar; 
aholining ma’rifiy-ma’naviy darajasini tavsiflovchi ko’rsatkichlar. aholining sotsial 
sharoitini tavsiflovchi ko’rsatkichlar. 
Bu ko’rsatkichilar natural va qiymat ko’rinishida ifodalanib, aholi turmush 
darajasining miqdor va sifat tomonlarini o’zida aks ettiradi. 
 
2. Aholi turmush darajasining umumlashtiruvchi ko’rsatkichlari 
 
Aholi turmush darajasini dastavval qo’yidagi ko’rsatkchilar umumlashtirib 
ifodalaydi: jon boshiga to’g’ri kelgan sof milliy daromad; nominal va real daromad 
indekslari; turmush qiymati indeksi; inson barkamolligi indeksi; qashshoqlik indeksi; 
aholi pul daromadlari va xarajatlari balansi; yashash minimumi va boshqalar. 

---

Bu ko’rsatkchilar qiymat - pul ko’rsatkichlari bo’lib, aholining hayotiy 
ehtiyojlarini qondirish me’yorini aks ettiradi. Aholi jon boshiga yaratilgan YaSD 
iqtisodiy taraqqiyotni va aholi turmush darajasini ifodalaydi: 
bu erda,
Ktd - aholi turmush darajasi koeffitsienti 
SMD - sof milliy daromad 
- aholining o’rtacha soni. 
Aholi turmush darajasining o’sishi uchun SMD ning o’sish sur’ati: aholining 
o’sish sur’atidan tezroq bo’lishi lozim. Buni aniqlash uchun turmush darajasi 
indeksini hisoblash kerak: 
yoki 
bu erda, 
J
ATD
- aholi turmush darajasi indeksi; 
Agar J
ATD
>1 bo’lsa iqtisodiy o’sish sodir bo’lgan, binobarin aholi turmush 
darajasi oshgan. Agar J
ATD
<1 bo’lsa aksincha J
ATD
=1 bo’lgan. Aholi turmush darajasi 
ham o’zgarmagan.