|
Individuallik (lot. individuum — boʻlinmas) — muayyan narsa va hodi-sa, shaxs va jonivorning oʻzigagina xos, betakror, xususiy belgilar. Belgi sifatlarining oʻziga xosligi bilan I. umumiylikka (individ esa umumga) qaramaqarshi qoʻyiladi. Dastlab, I. antik davrda atokli yunon faylasuflari Levkipp va Demokrit tomonidan muayyan shakl va mazmunga, yaʼni oʻziga xos belgilarga ega boʻlgan narsa va hodisalarga, jumladan, atom yoki individ (yaʼni, boʻlinmas) kabilarga xos xususiyatlarni aniqlash jarayonida maʼlum boʻlgan. Qad. Rim faylasufi Seneka I. tushunchasini yanada takomillashtiradi. I. oʻziga xos xususiyatlarni va mazmunini yoʻqotmay turib, boshqa boʻlaklarga boʻlinmaydigan aniq bir narsa (mavjudot) ekanligini eʼtirof etgan. Oʻrta asrlar falsafasida I. inson shaxsi tushunchasini ifodalagan. 17- a. da I. bilan bogʻliq fikrmulohazalar nemis faylasufi Leybnits taʼlimotida atroflicha rivojlantiriladi. I. nemis adibi I. V. Gyote ijodida ham oʻz ifodasini topdi. I. romantizm dunyoqarashi uchun ham xos xususiyatdir.
Hoz. I. tushunchasi ilmfanda turli maʼnolarda ishlatiladi. Mas, biologiyada I. biror organizmga xos irsiy yoki keyinchalik paydo boʻlgan xususiyatlarning oʻziga xosligidir; psixologiyada muayyan bir shaxsning fikrlashi, sezgisi, irodasi, istak va intilishi, ehtiyoji, qiziqishi, kay-fiyati, hissiyoti, ahvoli, xattiharakati, odati, mayli, qobiliyati va b. sifatlarini, shuningdek, mijozi va tabiatining oʻziga xosligini anglatadi. Ijtimoiy fanlarda I. olomonga, guruxga zid tushuncha sifatida oʻrganiladi. Adabiyotshunoslikda I. badiiy obrazning oʻziga xos xususiyatlari asarda qay darajada hayotiy, haqqoniy aks ettirilganini koʻrsa-tadigan mezon boʻlib xizmat qiladi. Badiiy asar qahramonining oʻziga xosligi uning milliyligi va qaysi ijtimoiy qatlamga mansubligini ham belgilaydi. Yozuvchining oʻziga xos tili va uslubiga xos belgilar ham I.ni tashkil etadi.[1]
2. Bu muammoni uzoq vaqtdan beri mavjud bo'lib, natijada ko'plab falsafiy oqimlar ta'sir ko'rsatmoqda. Boshqalarning fikri bilan bir qatorda, shaxsni o'z shaxsiyatining alohida varolmasligiga olib borish shaxsiylashtirishdir. O'z-o'zini anglashning asosiy vositasi sifatida aks ettirish bizga turli xil shaxsiy qadriyatlarni tizimlashtirish imkonini beradi. R. Steiner shaxsni himoya qildi, chunki u qarorlar faqat alohida qabul qilinishi mumkin deb hisoblaydi va faqat o'sha paytda jamoatchilik fikri bunaqa o'sib chiqadi. Nitsshe o'zini qo'llab-quvvatlagan nihilistik falsafada xudbinlik faqatgina ijobiy nuqtai nazar hisoblangan. Keling, zamonamizning buyuk mutafakkirlari bilan kelishishimiz qiyin bo'ladi, chunki muammoning mohiyati umuman o'zgartirildi. Buning sababi xudbinlikning ijobiy talqinini o'zgartirishdan kelib chiqdi, chunki bu insonning salbiy tomonga shakllanishiga yordam beradi.
Darhaqiqat, bireysellik, ekstremizmga, o'z-o'zini merkezcilliğine, shu bilan birga, shtatdagi shaxsning faol mavqeini avtoritar harakatlarga aylantirishi mumkin, ammo bu hech qanday tarzda bunday tushunchalarni identifikatsiyalashga yordam beradigan ko'rsatkich sifatida harakat qilishi mumkin.
19-asrda frantsuz ziyolilari vakili, olim va siyosatchi Apexis de Toquiquim tomonidan individualizm printsipi shakllangan. U shuningdek, birinchi marta bunday individualizm ta'rifini - shaxsning siyosiy despotizmga va davlat hokimiyatidagi avtoritarizmga bo'lgan tabiiy reaktsiyasini taqdim etdi.
Fikr va g'oyalar:
barcha qadriyatlar shaxsiyat shakllanishiga yo'naltirilgan;
huquqiy va ma'naviy jihatdan barcha insonlar o'z huquqlari va jamiyat oldidagi majburiyatlariga tengdir;
hech kim uning maqsadlaridan biron biriga erishish uchun shaxsdan foydalanishga haqli emas;
har bir inson tanlov erkinligiga ega;
insoniyatning tabiiy qarashlari barcha insonlarning hurmatliligiga ishonish uchun sababni keltirib chiqaradi;
insonning atrofi uning rivojlanish vositasi bo'lib, aksincha emas.
Insonning majburiyatlari va qadriyatlari huquqi butun jamiyatga nisbatan birinchilardan bo'lib, shaxs esa ularning bevosita tashabbuskori bo'lib xizmat qiladi. Umuman olganda, ushbu tamoyil insonning shaxsiy hayotini tashkil qilishda inson huquqlarini himoya qilish, jamiyat a'zosi sifatida o'zini ta'minlash va turli xil tashqi ta'sirlarga qarshi kurashish qobiliyatiga qaratilgan. Xulosa qilib aytganda, har qanday jamiyat nafaqat o'z harakatlari uchun, balki atrofdagi odamlarning xatti-harakatlari uchun mas'uliyatni o'z zimmasiga olgan shaxslar to'plamidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
