Alisher navoiy nomidagi o‘zbek tili va adabiyot universiteti o`zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

Bobur ijodining Rossiyada o‘rganilishi. 
 
“
Boburnoma
”
ni o‘rganishda rus olimlari ham munosib hissa qo‘shganlar. 
Rus olimlari “Boburnoma”ni o‘rganishi dastlabki davrda asosan qo‘lyozmalar 
ko‘chirish, chop etish bilan cheklangan. “Boburnoma”ni tarjima qilish masalasi 
uzoq vaqtgacha e’tibordan chetda qolib kelgan. Nihoyat, IX asrning oxirlariga 
kelib, ular tarjimaga ham kirishganlar, lekin ayrim parchalarnigina o‘girganlar. 
Jumladan, N.I.pantusov “Far\ona” qismini, V.Vyatkin “Samarqand va uning 
tevarak - atroflari”, S.I.polyakov ham asardan bir qismini tarjima qilgan. 
“Boburnoma”ni o‘rganishda rus olimi G.F.Blagovaning xizmatlari kattadir. Uning 
bir qator ilmiy asarlari boburshunoslikka qo‘shilgan jiddiy ulushdir.
III- guruh. 
Bobur ijodining Hindiston va Pokistonda o‘rganilishi. 
Hindiston
 
va pokistonda ham
 “
Boburnoma
”
ni o‘rganishga yetarli e’tibor berilgan. 
Jumladan, Boburiylar avlodidan bo‘lmish Mirzo Nasriddin Haydar Ko‘ragoniy 
tomonidan “Boburnoma” urdu tiliga tarjima qilinib, dastlab 1924 yilda Dehlida, 
1962 yilda esa Karachida chop etilgan. Bundan tashqari “Boburnoma”ning urdu 
tilida yana bitta tarjimasi bo‘lib, uni Rashid Axtar Nadviy amalga oshirgan va u 
1965 yilda, keyin 1991 yilda Laho‘r shahrida nashr etilgan, lekin mazkur tarjima 
to‘la emas va u fors tilidan o‘girilgan. 
“Boburnoma”ning hindiycha nashri 1974 yilda Yangi Dehlida Hindiston 
Adabiyoti Akademiyasi tomonidan chop etilgan. Asarni taniqli mutarjim Yugjit 
Navalpuriy hindiy tiliga o‘girgan. 
IV-guruh. 
Bobur ijodining O‘zbekistonda o‘rganilishi. 
Bobur Mirzoning vatanida uning shoh asarini o‘rganish ancha erta 
boshlangan. XVIII asrning boshida, aniqrog‘i 1714 yilda Buxoroda Temur po‘lat 
“Boburnoma”ning Buxoro nusxasi deb yuritiladigan qo‘lyozmasini sotib oladi. 
Keyinchalik shu nusxani Sankt – peturburgda G.Ya.Ker o‘rganib chiqadi va o‘z 

---

72 
qo‘li bilan undan nusxa ko‘chiradi. Mazkur nusxa asosida 1867 yilda 
“Boburnoma”ning birinchi nashri Qozon shahrida chop etiladi. G’ijduvonlik Mulla 
Abdulvahob ko‘chirgan va “Vaqoyi - noma”- ye podshohiy 
deb atalgan boshqa bir qo‘lyozma 1824 yila peterburgga keltiriladi hamda 
O.Senkovskiy undan nusxa ko‘chiradi. Senkovskiyning aniqlashicha, ushbu 
qo‘lyozma 1709 yilda yozib tugallangan va undan 1809 yilda nusxa ko‘chirilgan. 
O‘zbekiston XX asrning 40 – yillarigacha “Boburnoma” bo‘yicha, ba’zi bir 
istisnolarni aytmaganda, deyarli salmoqli ish qilinmagan. Bunga asosan SHo‘rolar 
hukmronligi davrida olib borilgan siyosat – millatning atoqli shaxslari – olimu 
fuzalo, shoiru musavvirlarning hayoti va ijodini, bir so‘z bilan aytganda, 
o‘tmishga, milliy qadriyatlarni o‘rganishga bo‘lgan salbiy munosabat, millatni o‘z 
o‘tmishidan uzib qo‘yishga qaratilgan siyosat sabab bo‘lgan. 
Professor Fitrat tuzgan “O‘zbek adabiyoti namunalari” nomli xrestomatiyada 
(1928 y.) “Boburnoma”ning Hindistonga oid qismida parchalar berilgan.
23
Lekin 
Zahiriddin Muhammad Boburning hayoti va ijodi, jumladan “Boburnoma” 
bo‘yicha jiddiy tadqiqotlar 40 – yillardan e’tiboran boshlandi. S. A. 
Azimjonovning yozishicha, bu hol 1947 yilda Alisher Navoiy tavalludining 500 
yilligini nishonlash bilan bog‘liq edi; chunki Alisher Navoiyning hayoti bilan 
bevosita bog‘liq bo‘lgan Hirot va Samarqanddagi madaniy hayotni tasvirlashda 
olimlar “Boburnoma”ni chetlab o‘ta olmasdilar.
24
Mirzo Bobur tavalludining 475 yilligi munosabati bilan 1958 yilda akademik 
V.Y.Zohidovning “O‘zbekiston madaniyati”gazetasining 1958 yil 12 aprelg’ 
sonida “Boburning adabiy faoliyati, “Sharq yulduzi” jurnalining 1958 yil 11-
sonida “Boburnining faoliyati va adabiy ilmiy merosi haqida” 1958 yilda 
o‘tkazilgan Butunittifoq sharqshunoslarining birinchi konfirentsiyasida “Zahiriddin 
Muhammad Bobur” nomli ma’ruzasi ayniqsa muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. 
Mazkur asarlarda “Boburnoma” haqida ham batafsil so‘z yuritilgan.
23
O‘zbek ensiklopediyasi, 2-jild, T., 1972, 293-b. 
24
Азимджанова С.А. Государство Бабура....с.12 

---

73 
O‘zbekistonning 
mustaqilligi 
arafasida 
va 
mustaqillik 
yillarida 
qadriyatlarimizning tiklanishi, o‘tmishimizga munosabatning o‘zgarishi natijasila 
ko‘plab ulu\ siymolarga, jumladan Bobur Mirzo shaxsiga, uning shoh asariga 
bo‘lgan munosabat ham tubdan o‘zgardi.
1990 yil kuzida “Boburnoma” yaratilganligining 460 yilligi birinchi marta 
keng nishonlandi. Shu munosabat bilan matbuotda ko‘plab maqolalar bosilib 
chiqdi. 
Mustaqillik yillarida qadriyatlarimizni tiklash va o‘rganishga, buyuk 
siymolarimiz, xususan, Bobur Mirzoni e’zozlash, o‘rganish, targ‘ib qilish bo‘yicha 
tobora ko‘proq ishlar amalga oshirilmoqda. 2000 yil 22-24 mayda Samarqand 
shahrida “Bobur va boburiylarning jahon tsivilizatsiyasini rivojlantirishdagi 
mavqei” mavzusida Xalqaro ilmiy anjuman o‘tkazilishi fikrimizning dalilidir. 
“Boburnoma”ni ommalashtirishda badiiy va sahna asarlari ham katta rolg’ 
o‘ynaydi. Birinchi navbatda pirimqul Qodirovning “Yulduzli tunlar” (T., 1981), 
romani va videofilg’mi, Xayriddin Sultonovning “Bobur tushlari” (qissalar, 
hikoyalar, esselar, T, 1993) hamda shu muallifning “Boburiynoma” (T., 1997) 
nomli ma’rifiy romani shular jumlasidandir. 
Xulosa qilib aytish mumkinki, O‘zbekistonda “Boburnoma”ni o‘rganish 
bo‘yicha talay ishlar qilindi va qilinmoqda. “Boburnoma”ni tadqiq etishda ko‘plab 
olimlar o‘z hissalarini qo‘shdilar. Jumladan, A.Fitrat, P.Shamsiyev, S.Mirzayev, 
Ya.G‘ulomov, 
R.Nabiyev, 
V.Zohidov 
H.Sulaymonov, 
F.Sulaymonova, 
N.Otajonov, L. Xo‘jayeva, S.Shukurullayeva kabi olimlarning bu borada 
xizmatlari tahsinga sazovordir.
Ular o‘zlari to‘plab kelgan ma’lumotlarni o‘qib eshittiradilar. To‘g‘ri 
javobga 2 ball, chala javob – 1 ball, noto‘g‘ri javob – 0 ball, guruhning o‘z nomi va 
5 ta a’zosi bo‘lishi lozim. G‘olib va faol ishtirokchilar maktab rahbariyatining 
mukofotlari bilan taqdirlanadilar.