|
1.1. Arab davlatlari ligasining tashkil topishi
Arab davlatlari keng hududni egallagan bo‟lib, ularda 300 mln. dan ziyod
aholi yashaydi.
6
Zamonaviy xalqaro munosabatlarda davlatlar o‟rtasidagi o‟zaro
aloqalarda xalqaro tashkilotlarning ahamiyatini hisobga olgan arab davlatlari
rahbarlari butun arab davlatlarini birlashtirigan tashkilot – Arab Davlatlari Ligasini
tuzishdi. Buday uyushmani tuzish ishlari o‟tgan asrning 40- yillaridan boshidan
boshlangan edi.
Yaqin Sharq mintaqasida AQSH siyosiy ta‟sirining o‟sib borayotganligidan
xavfsiragan Buyuk Britaniya hukmron doiralari o‟z oldilariga Yaqin va O‟rta Sharq
mintaqasida o‟zining mavqeini oshirish vazifasini qo‟ydi. Bu maqsadni amalga
oshirish uchun ingliz diplomatiyasi arablarning birligi g‟oyasidan foydalanishga
harakat qildi. Arablar federatsiyasi g‟oyasi hali ular usmoniy turklarga qaram bo‟lgan
paytdan boshlab mavjud edi.
7
Ingliz rasmiy arboblari o‟z nutqalarida shuni ma‟lum qildilarki, Angliya arab
davlatlari federatsiyasining tuzilishiga to‟sqinlik qilmaydi. 1941-yil 29-mayda
jamoalar palatasidagi chiqishida Anton Iden quyidagi fikrlarni bildiradi: “ Mening
nazarimda arab davlatlarining ma‟daniy, iqtisodiy, shuningdek , siyosiy aloqalarini
kuchaytirish lozim. Buyuk Britaniya bu masalada har qanday rejani qo‟llab-
quvvatlashga tayyor!”.
8
1941-1942-yillardagi Yaqin va O‟rta Sharqdagi harbiy harakatlar oqibati bu
masalada amaliy ish qilishning imkonini bermadi. Faqatgina 1943-yilga kelib Arab
davlatlari rahbarlari bu masalada aloqaga kirishdilar.
9
Arablar birligini tuzish borasidagi tayyorgarlik konferensiyasi 1944-yil 26-
sentabrdan 7-oktabrgacha Misrning Aleksandriya shahrida
bo‟lib
o‟tdi.Bu
konferensiyada yettita arab davlatlari bosh vazirlari ishtirok etdilar:
6
www.arab league online
7
“История дипломатия” IVтом “политических литература” М. 1975 стр 593
8
Ko‟rsatilgan adabiyot. cтр. 593
9
Ko‟rsatilgan adabiyot. стр. 594
11
Misr (Mustafo Naxos poshsho), Suriya (Saad-Allah Tabiriy), Livan (Riad
Solih), Iroq (Hamdi al-Pachachi), Transiordaniya ( Tavfiq Abul Xuda). Saudiya
Arabistoni va Yaman davlatlari rahbariyati bu konferensiyada kuzatuvchi maqomiga
ega bo‟ldi.
Aleksandriya konferensiyasining natijasida beshta delegat rahabrlari mustaqil
arab davlatlari ligasini tuzish haqidagi protokolni imzoladilar.
1945-yil
fevral-mart
oylarida
Arab
davlatlari
konferensiyasi
bo‟ldi.
Konferensiya jarayonida 1945-yil 22-martda Suriya, Livan, Transiordaniya, Saudiya
Arabistoni, Iroq va Misr delegatlari arab davlatlari ligasi nizomini qabul
qildilar.Mazkur nizom Preambula, 20 ta modda va 3 ta ilovadan iborat.
10
Yaman
davlati bu konferensiyaga delegat yubormadi va nizomga keyinchalik imzo chekdi.
11
1945-yilning mart-aprelida barcha yettita arab davlati arab davlatlari ligasining
nizomiga qo‟l qo‟ydilar va uni ratifikatsiya qildilar. 1945-yil 10-mayda nizom kuchga
kirdi.
Arab davlatlari ligasi – dunyodagi yirik diniy-siyosiy tashkilotlardan biri
bo‟lib, a‟zo bo‟lib kirgan davlatlarning siyosiy yo‟nalishlarini muvofiqalashtirish,
ular mustaqilligi va suverentetini himoya qilish, iqtisodiy, madaniy-ijtimoiy aloqa
sohalarida hamkorlikni rivojlantirish maqsadida tuzilgan. (1-ilova ADL ramzi -
bayrog‟i).
Arab davlatlari ligasi 1945-yilda quyidagi sabablarga ko‟ra tuzilgan.
1. Arab davlatlari xalqlarining umumiy o‟xshashligi, ularning tili, geografik
joylashuvi, an‟analari, diniy va madaniy qadriyatlari yaqinligi
2. Arab davlatlarining birlashishga intilishlari
Hozirgi kunda arab jamiyati birlashgan arab davlati shaklida emas. Chunki har
bir arab davlati o‟zining ma‟lum maqsadli qarashlariga ega. Ularda Yevropa
sivilizatsiyasi ta‟siri tufayli davlat boshqaruv shakllari, iqtisodni rivjlantirish yo‟llari,
etnik qarashlari turli xil edi.
Arab davlatlari ligasi – arab davlatlari iqtisodiyotini rivojlantiruvchi va
mudofaasini kuchaytiruvchi organ sifatida vujudga kelgan.
10
B.Narimonov “Arab Davlatlari Ligasi mintaqaviy xavfsizlikni ta‟minlovchi tashkilot sifatida” doklad. Yosh
Sharqshunoslarning Akademik Ubaydullo Karimov Nomidagi VIII Ilmiy-Amaliy Konferensiyasi Tezislari. T. 2010
11
Ko‟rsatilgan adabiyot стр. 595
12
Arab davlatlari ligasi – xalqaro diniy - siyosiy tashkilot bo‟lib, 1945-yil 22-
martda Qohirada Saudiya Arabistoni qiroli Abdulaziz Ibn Saud ishtirko etgandan
so‟ng rasmiyalshtiriladi. Uning tashabbuskorlari – Misr, Iroq, Livan, Saudiya
Arabistoni, Suriya , Iordaniya va Yaman respublikasi edi. Liganing arabcha nomi
“Jamiyat at-Duval al-Arabiya” dir. Ligani tuzish haqidagi protokol 1944-yil 7-
oktabrda Aleksandriya (Misr) da Suriya, Transiordaniya, Misr va Livan o‟rtasida
imzolanadi. 1945-yil 5-mayda ligaga Shimoliy Yaman ham a‟zo bo‟lib kiradi. Arab
davlatlari ligasiga Shimoliy Afrika va Yaqin Sharqdagi 19 ta davlat kirgan bo‟lib,
ularning aholisi asosan arab tilida so‟zlashadi.
12
. Mavritaniyadagi mavr xalqi arab –
ber-ber aralashuvidan kelib chiqqaan bo‟lib, ular arab tilining xassaniya lahjasida
so‟zlashadilar.
Shuningdek, arab davlatlari ligasi safidagi Afrikaning ichki qismida joylashgan
Jibuti va Somali davlatlarining aholisining ko‟pchiligi kushit tilida so‟zlashsa ham
arab tili rasmiy til hisoblanadi. Liganing yana bir a‟zo davlati uncha katta bo‟lmagan
orol davlat Komor (Qamar) davlati bo‟lib, Afrikaning janubi-sharqida joylashgan.
Aholisi
antaloatr–metislar
bo‟lishib
afro-arab-malaga
aralashuvidan
kelib
chiqqan.Aholisi shikumoro tilida so‟zlashadi, ammo arab tili rasmiy til hisoblanadi.
Hozirgi kunda Arab davlatlari ligasiga 22 ta davlat a‟zo.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
