Amaliy mashgulot№10 mavzu

Специфик

Табий

Хает давомида ортирилган иммунитет

Тугма иммунитет (турга хос)

Сунъий

Пассив

Носпецифик

Микробга карши

Актив

Пассив, она сути оркали

Актив, инфекцион касалликдан кейин

Токсинга карши

Стерил

Ностерил

Xamma limfoid organlar va odam tanasidagi tukimalar immunitet organlirini tashkil kiladi. Odamda manna shu immun organlarining umumiy massasi 1,5 - 2kg. Limfoid xujayralarning umumiy soni 10 . Bu limfoid xujayralar makrofaglar Bilan birgalikda asosiy immunologik ta’sirini keltirib chikaradi, ya’ni antitela ajartib chikaradi. Sezuvchan limfotsitlarni tuplatsdi.⁴
Immuknologiyada immunologik reaktivlik va nospetsefik ximoya faktorlari tushunchalari bulib, ularni bir-birlari bilan almashtirmaslik kerak. Immun reaktivlikda organizmning antigenga nisbatan yukori maxsuslikka ega bulgan reaksiyasi aniklangan. Xozirgi vakitda immunologik reaktivlikga maxsus raeksiyalarning 6 ta formasi kiradi:

1. 
   Antitelaning ishlab chikioishi.
   
2. 
   YUkori sezuvchanglikning darxol yuzaga chikadigan tipi.
   
3. 
   YUkori sezuvchanglikning asta-sekin yuzaga chikadigan tipi.
   
4. 
   Immunologik xotira.
   
5. 
   Immunologik tolerantlik.
   
6. 
   Idiotiplar-antiidiotipik uzaro ta’sir.
   

Nospetsifik ximoya faktorlari:

1. 
   Xujayraviy .
   
2. 
   Gumoral.
   
3. 
   Tukimali
   
4. 
   Funksional.
   

Xujayraviy nospetsefik ximoya faktoriga fagotsitoz protsessii kiradi. Bu protsessii birinchi bulib I.I.Mechnikov aniklagan.
Fagotsitoz - bu xar xil begona tashkaridan tushgan bulakchalarni (mikroblarni) organizmning maxsus xujayralari bilan kamrab olib, keyinchalik xujayra ichidagi fermentlar yordamida ularni xazm kilib yuborish protsessiga aytiladi. Fagotsitoz kilishda asosan ikkita xujayra populyasiyasi katnashadi.

1. 
   Konda sirkulyasiya uchrovchi granulotsitlar (donali leykotsitlar): neytrofil, eozinfil-mikrofagotsitlar va monotsitlar.
   
2. 
   Tukima makrofaglari.
   

Bu xujayralar yukori aktivlikka ega bulgan xujayralar xisoblanadi. Bulardan tashkari, kon leykotsitlari, kon tomirlarning endotelial xujayralari xam kiradi. Fagotsitoz protsessida kam aktivlikka ega bulgan suyak kumigi xujayralari xam qatnashadi. Fagotsitoz protsessi bir necha stadiyalarda utadi:

1. 
   Xemotaksis - fagotsitning mikrobga yakinlashishi .
   
2. 
   Fagotsitlarning yopishishi-adgeziya protsessi-fagotsitlar retseptorlar yordamida mikrobga yopishadi. Fagotsitlar membranasi tarkibida komplementning SZ fraksiyasi uchun va immunoglobulinlarning Fc - fragmenti uchun retseptorlar bulib, immun va normal kon zardoblari adgeziya protsessini va mikroblarning fagotsitoz protsessini kuchaytirar ekan.
   
3. 
   Endotsitoz - fagosomalar xosil bulib, mikroblarni urab olishi. Bu stadiya energiya saroflanishi bilan boradi.⁵
   
4. 
   Mikroblarning xujayra ichida inaktivatsiya bulib, fermentlar yordamida parchalanishi. Bu stadiya fagolizosoma xosil bulib, fagosoma bilan lizosomaning kushilishidan xosil buladi.
   

Lizosomalar sitoplazma ichida xosil bulib, uzida 80 ga yakin ferment tutadi. Bu fermentlar mikroblarga bakteritsid ta’sir kiladi. Fagosoma va lizosomalar kushilganda mana shu fermentlar va bakteritsid oksillar (protaminlar, gistonlar) ta’sir kilishadi.
Fagotsitoz protsessi miukroblarning ulimi bilan tugasa, tugallangan fagotsitoz deyiladi.
Ba’zi vaktda fagotsitoz protsessida mikroblar ulmay, tirik koladi-tugalanmagan fagotsitoz deyiladi. Masalan: gonokokklar, tuberkulyoz mikobakteriyasi brutsellalarni olish mumkin. Bu mikroblar yashash xususiyatini saklab koladi, leykotsitlarda aktiv ravishda kupayadi. Bu protsessda fagotsitozlarning xarakati buziladi, ularning ulimiga sabab buladi.
GUMORAL nospetsefik ximoya faktorlari:

-normal antitela
-komplement
-lizotsim
-properdin
-beta-lizin
-leykin
-interferon
-virus ingibitorlari va boshkalar

Bular xar doim kon zarobida, shillik kavat sekretlarida, organizm tukimalarida uchraydi.
Normal antitelo-soglam odam kon zardobida kam mikdorda uchraydi. Bular ma’lum bir maxsus antigenlar uchun paydo bulmagan, tabiati xam oxirigacha urganilgan emas. Ba’zi bir imun tankislik kasalliklarda va organizmning patologik xolatlarida zardobda antitela birdan kamayib ketadi, ba’zida uchramasligi xam mumkin.
Komplement - kon zardobida bulib, Ag-At komplksi bilan boglangan bulib, ularni aktivlashtiradi. Komplement zardobining bakteritsid xususiyatini oshiradi, xujayra ichidagi yot unsurlarni yukotishda katnashadi. Komplementga tankis bulgan organizm infeksiyaga sezgir, beriluvchian autoimmun kasalliklarga beriluvchan bo‘lishi mumkin. Kompleient mikroblarni va boshka xujayralarni lizis kilib yuboradi. Komplement organizmning boshka suyukliklarida xam uchraydi. Fakat kuzning oldingi kamerasi suyukligida va orka miya suyukligida bulmaydi. Dengiz chuchkasi kon zardobida eng kup komplement buladi.⁶
Komplementning 9 ta komponenti ma’lum: S1-S9.
Lizotsim - (atsetilmuromidaza) bakteriyaning xujayra devori tarkibidagi peptidoglikan polisaxaridlarni buzadi, temperaturaga chidamli buladi. Lizotsim kuz yoshida, burun suyukligida, sulakda, kon zardobida uchraydi. Lizotsim Gr⁺ bakteriyalarga aktiv ta’sir kiladi. Gr -bakteriyalarga ta’siri kamrok. Lizotsim bakteriyalarga bakteritsid ta’sir kiladi.
PROPERDIN - yukori molekulali oksil bulib, kon zardobida uchraydi. Mikrob xujayrasidagi polisaxaridlar bilan birikib, properdin-polisaxarid kompleksini xosil kiladi va komplementning 3-komponenti (SZ) bilan birikadi. Properdin boshka gumoralfaktorlar bilan va Mg ionii bilan birgalikda kon zardobining bakteritsid, gemolitik, virus neytrallash xususiyatlarini keltirib chikaradi. Ba’zi bir patologik xolatlarda properdinning mikdori kamayadi va organizmimning rezistenligi susayadi.⁷
BETA-LIZINLAR bakteritsid faktorga ega bulib, temperaturaga chidamli. Asosan spora xosil kiluvchi anaerob mikroblarga aktivligi kuchli. Bular xam zardobda uchraydi.
LEYKINLAR - temperaturaga chidamli leykotsitlar parchalanganda ajralib chikadi. Bular Gr⁺ bakteriyalarni inaktivatsiya kiladi.
INTERFERONLAR - yukori molekulali oksillar bulib, leykotsitlar va ba’zi xujayralar sintez kilishadi. Leykotsitar interferon virusli kasalliklarda davolash va profilaktika maksadida ishlatiladi.
TUKIMANI NOSPETSIFIK FAKTORLARI
Bunday nospetsifik ximoya faktorlari teri va shillik kavatning barerlik funksiyasi kiradi. Soglom, shikastlanmagan teri kuchli bakteritsid xususiyatiga ega. Bu xususiyatni undagi mikroflora, terining kislotali reaksiyasi, teri temperaturasi, namligi bajaradi. Terining kislotali reaksiyasi undagi sut kislotalari, yog kislotalariga, amina kislotalarga, ter suyukligi va ter yoglariga boglikdir. SHuning uchun ba’zi bir mikroblar terida uzok vakt yashay olmaydi.
Oshkozon, ichak, kuz, burun, ogiz bushligi va boshka organlar shillik kavatlari xam nospetsefik faktorlarga kiradi. SHillik kavat xujayralari uzida lizotsim, sekretor IgA tutadi. Bular ichak va respirator organlarning mikroblarga chidamliligini oshiradi. Oshkozondagi suyuklikning kislotali reaksiyasi, tukima va organlardagi gialuron kislotalar mikrobning kupayishiga tusiklik kiladi. Immun sistemada periferik organ xisoblangan limfa tugunlari xam mikroorganizmlarni ushlashva zararsizlantirish xususiyatiga ega. Lizotsim termostobil oksildan iborat.
FUKNSIONAL FORMASIGA organizmning suyuklik ishalb chikaruvchi sistemasi va shillik kavat sekretsiyalarining oshishi funksional ximoya faktorlarni keltirib chikaradi. Bu faktorlar natijasida patogen mikroblar organizmdan fiziologik va patologik ajralib chikayotgan suyukliklar bilan masalan, yutalish, aksirish, kusish, terlash yordamida chikarib yuboriladi.⁸
Nospetsifik ximoya faktorlariga tana temperaturasining ba’zi bir kasalliklarda oshishi ma’lum bir optimal temperaturada usadigan mikroblar uchun nokulay sharoit bulib, mikroblarga ta’sir kiladi. SHuning uchun ba’zi bir infeksion kasalliklarda temperatura yukori bulmasdan, kasallik chuzilib ketadi. Kupgina kasalliklar organizmningnespetsefik ximoya faktorlari suslashgan vaktda yuazaga keladi. Ba’zi bir dori preparatlari organizmning nospetsefik ximoya faktorlariga ta’sir kilishi mumkin.⁹
Amaliy ishni bajarish tartibi.
Sulak arkibidagi lizotsim fermentining bakteriotsid ta’sirini aniklash:
a) mikrokokk kulturasidan tozaligini aniklash uchun preparat taierlash Gram usulida buyash, mikroskopda kurish.
b) fiziologik eritma yordamida mikrokokk kulturasidan tayyorlash va P kosachasidagi muxitga «gazon»usulida ekish.
v) mikrokokk ekilgan Petri kosachasidagi muxitga sulak shimdirilgan kogozli disklarni kuyish va termostatda koldirish.