Analitik kimyo fanidan o’quv-uslubiy majmua

2-mavzu. Kimyoviy reaksiyalar tahlil jarayonining asosi. Eritmadagi ionlar holati. Ion kuchi, faollik koeffitsienti. Erituvchilar tasnifi.
Reja:
1. Eritma-analitik reaksiya o‘tkaziladigan muhit. Erituvchilarning tasnifi.
2. Massalar ta’siri qonuni va uni analitik kimyoda qo‘llanishi
3. Kuchli elektrolitlar nazariyasining asosiy tushunchalari. Umumiy va faol konsentratsiya. Eritmaning ion kuchi, ionlarning fa’ollik koeffitsienti.
4. Suvning ion ko‘paytmasi, eritmalarning pH qiymati
Tayanch iboralar: solvatlanish, gidratlanish, qutbli, ionlashtiruvchi, protogen, protofil, amfiprot, aproton erituvchi, fa’ollik, ion kuchi, suvning ion ko‘paytmasi, pH- shkala.


1.Eritma-analitik reaksiya o‘tkaziladigan muhit. Erituvchilarning tasnifi
A ksariyat, (ko‘pchilik) analitik reaksiyalar eritmalarda ya’ni xo‘l usulida bajariladi (1- rasm).
Eritma – murakkab tizimli aralashma bo‘lib, uning tarkibiy qismlari, erituvchi va erigan modda molekulalari, orasida turli ta’sirlar vujudga keladi. Bu ta’sirotlar erituvchining tabiatiga ko‘ra ertilgan moddaning analitik xossasiga turlicha ta’sir etadi. Erish jarayoni
(2.1- rasm) eritilayotgan moddaning kimyoviy bog‘ini kovalentlik darajasiga bog‘liq. Eritilayotgan modda-molekulasining kimyoviy bog‘i qutbli bo‘lsa erish jarayonida u ion bog‘lanishgacha yanada qutblanadi.

Bunday birikmalar suvda eritilganda elektrolitga aylanadi va elektr tokini o‘tkazadi. Eritilayotgan modda molekulasidagi kimyoviy bog‘ kovalent tabiatli bo‘lsa u suvda eritilganda molekulalarga ajraladi ammo elektr tokini o‘tkazmaydi (masalan shakarning eritmasi).
Erish natijasida xosil bo‘lgan ionlar, erituvchi molekulalari bilan qurshalgan solvat qobig‘ bilan qoplanadi va bu jarayon solvatlanish deb ataladi (2-rasm). Erituvchi sifatida suv ishlatilganda bu jarayon – gidratlanish deb ataladi. Bunday assotsirlanish, (yiriqlanishda) – kompleks birikmalardagi kabi donor – akseptor bog‘lanish xosil bo‘lgani sababli ularni solvatokomplekslar deb atash mumkin ¹
[Co(H₂O)₆]Cl₂ ^t˚→ [Co(H₂O)₄]Cl₂
pushti ko‘k

2.1-rasm
Электролитик диссоциация назариясини (1883-1887) швед олими Сванте Аррениус (1859-1927) ишлаб чиқган ва илмий хизматлари учун 1902 й. халқаро Нобель мукофотига сазовор бўлган. Ана шу назарияга мувофиқ электролит эритилганда, эритувчи молекулаларининг таъсирида, ионларга ажралади (диссоциланади). Электролитни эритмада ионланиши, (ионларга диссоциланиши) миқдоран диссоциланган молекулалар сонини n_дис эритмадаги электролитнинг умумий молекулалар сонига n_ум нисбати билан ифодаланувчи, диссоциация даражаси α билан белгиланади.
α = n_дис / n_ум
Диссоциация (ионланиш) даражаси α бирнинг улушларида ёки фоизларда ифодаланади. Агар α = 1 (яъни 100%) бўлса эритмадаги барча зарралар ионларга ажралган ҳолда бўлади (n_дис = n_ум); агар α бирдан кичик (яъни 100% дан кам) бўлса демак барча зарралар эмас, балки уларни бир қисми ионларга ажралган (n_дис < n_ум) бўлади.