|
2. Kurs ishining asosiy maqsadi va vazifalari.
Geoaxborot tizimining asosiy vazifalari – bu fazoviy ma’lumotlarni yigʻish va qayta ishlash orqali avtomatlashgan raqamli ma’lumotlar bazasini yaratish, uni kelgusida tahlil qilish va bosmaga chiqarish uchun saqlashdan iboratAerosuratlarni deshifrlash vizual, mashinali-vizual va avtomatlashtirilgan usullarda bajarilishi mumkin. Vizual usulda aerosuratdagi tasvimi fikran tahlil qilih deshifrlash amalga oshiriladi. Mashinali-vizual usulda mashina yordamida bajaruvchini ishtirokida aernsuratlarni deshifrlash ishlari bajariladi. Avtomatlashtirilgan usulda aerosuratlar interpretatsion sistema orqali deshifrlanadi. Vizual usulda aerosuratlami deshifrlash dalada, kameral usulda kombinirlashgan usulda bajarilishi mumkin. Dala sharoitida aerosuratlarni deshifrlash obyektini turi uni chegarasini joy bilan solishtirib bajariladi. Dala sharoitida aerosuratlarni deshifrlash aniq va to‘liq ma'lumotli hamda mavsumiy hisoblanadi. Kameral sharoitda aerosuratlar obyektni nur tarqatish xususan soyasiga ko'rinishiga qarab xonada deshifrlanadi. Kombinirlashgan sharoitda aerosuratlarni deshifrlashda bir vaqtni o‘zida dala va kameral deshifrlash ishlari bajariladi.
Deshifrlash maqsadga qarab topografik va maxsus deshifrlashga bo‘linadi. Maxsus deshifrlashga qishloq xo'jaligi, tuproq, geologik, harbiy va boshqa maqsadlar uchun bajarilgan ishlar kiradi. Maxsus deshifrlash uchun umumiy va majburiy hisoblangan topografik xarakterdagi obyektlarga yerdagi obyektlarga aholi punkti, gidrografiya yo‘l tarmoqlari kiradi. Bular maxsus deshifrlashda kartografik asos bo‘lib xizmat qiladi. Qishloq xo'jalik obyektlarini deshifrlash — bu joydagi qishloq xo'jaligi obyektlarini to'liq aniqlash va ular to‘g‘risida to‘liq ma'lumotga ega bo‘lish demakdir. Yer tuzuvchi mutaxassis deshifrlash bo'yicha to‘liq nazariy va amaliy bilimga ega bo‘lishi kerak. Quyidagilar deshifrovkalanadi: — suv omborlari, daryolar, komlar, hovuzlar va boshqa suv havzalarining qirg'oq bo‘yi chegarasi, — ariqlar, zovurlar, yopiq suv o‘tkazuvchi quvurlar va drenaj tarmoqlari, soylar, irmoqlar, — daryolar o'rtasidagi orollar, suvi qurib qolgan daryolar, soylar, konlar,
quruq ariqlar hamda botqoqliklar. Botqoqliklarni deshifrovkalashda ularni o‘tish mumkinligi fotoplanda ko'rsatish zamr. Barcha suv havzalarining qirg'oqlari bo‘yidagi daraxt va butazorlar deshifrovka qilinadi. Mavjud irrigatsiya tarmoqlarini atoflicha deshifrovka qilishga maxsus e'tibor qaratiladi. Sug‘orish tarmoqlarining nomlariga, ulardagi suv oqimininyo‘nalishiga, suv yig‘ish va suv taqsimlash nuqtalariga, ariq va zovurlaming yo'llar bilan kesishgan joylari deshifrovka qilinadi. Fotoplanda, eni 0,5 mm gacha bolgan daryo ariq zovurlar tarmog'i bitta chiziq nuqta bilan, eni 0,5 mm dan yuqori bo'lganlari esa, ikkita chiziq bilan ifodalanadi. Ariq va zovurlaming eni ulardan chiqarib tashlangan tuproq uyumlari egallagan yeri ham qo'shib aniqlanadi, ariq tasviri ichiga ulaming eni ko‘ndalangiga yoziladi, yozuv sig'magan taqdirda ariq zovurlarining tasvirlovchi chiziq eni yozilgan joyida uzih qoldiriladi. Ariq va zovurlar tarmoqlari yoni bo'ylab har 5-6 sm da, ulardagi suv oqimi yo'nalishini ko‘rsatuvchi chiziq strelka bilan ko'rsatiladi. Zovur va drenaj tarmoqlariga sizib keladigan suvlar bir tarafdan keladigan bolsa, tarmoqqa perpendikulyar qilib suv yo'nalishi shartli bitta chiziq bilan ko'rsatiladi, agar har tarafdan keladigan bo'lsa, bunday belgi har ikki tarafga qo'yiladi. Dala sharoitida gidrograftya va gidrotexnik inshootlarini deshif- rovka qilishda, ulaming amaldagi o'lchovlari hamda ular uchun ajratilgan yer maydonlarini mavjud huquqiy va texnik hujjatlariga asoslanib kameral usulda chizib olinadi. Vaqtinchalik sug‘orish uchastkalari deshifrovka qilinmaydi. Quyidagilar deshifrovka qilinishi shart: — suv taqsimlovchi moslamalari, to‘g‘on, darvozalar; — suv chiqish joylari, quvurlar; — burilish va oxirgi kuzatish joylari, suv yig'ish joylari, — osma va yer osti quvurlari, tamovlar; — vertikal drenaj va sug'orish quduqlari; — yer ustki to‘g‘onlari; — gidrometrik kuzatish joylari. Daryolar aerosuratga qora polosa shaklida, daryoning sayoz joylari oq dog'lar ko‘rinishida aerosuratga tushadi. Daryoning oqish tomonini quyidagilarga qarab bilish mumkin: a) irmoqning daryoga quyilish joyidagi o'tkir burchak uchi daryoning oqish tomoniga qaragan bo‘ladi; b) daryodagi orollarning o‘tkir uchi suv oqimi (omonida bo‘ladi. Soylarning aerosuratdagi tasviri egri- bugri chiziqlarni eslatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
