Аргументлаш ва билимлар тараккиётининг мантиқий шакллари аргументлаш (далиллаш)

Аргументлаш ва билимлар тараккиётининг мантиқий шакллари

АРГУМЕНТЛАШ (ДАЛИЛЛАШ)

• Далиллаш - бирор фикр, мулоҳазани ёки мулоҳазалар тизимини воқеликка бевосита мурожаат қилиш йўли билан (кузатиш, тажриба-эксперимент ва ҳоказо асосида) ёки чинлиги аввалдан тасдиқланган бошқа мулоҳазалар ёрдамида асослаб беришга айтилади.

АРГУМЕНТЛАШ (ДАЛИЛЛАШ)

• БЕВОСИТА ДАЛИЛЛАШ:
• Бевосита далиллаш - ҳиссий билишга, яъни кўриш, тажриба-эксперимент орқали амалга оширилади. Бу эмпирик билимга асосланади.

• ВОСИТАЛИ ДАЛИЛЛАШ:
• Воситали далиллаш - чинлиги аввалдан тасдиқланган бошқа мулоҳазаларга асосланади ва хулоса чиқариш кўринишида намоён бўлади. Бу назарий билимга асосланади.

МАНТИҚИЙ ИСБОТЛАШ

• Мантиқий исботлаш деб, бирор фикр, мулоҳазанинг чинлигини, чинлиги аввалдан тасдиқланган бошқа мулоҳазалар орқали асослашга айтилади. Исботлашдан мақсад-бирор фикрнинг чинлигини аниқлаш бўлса, далиллашдан мақсад ҳам фикрнинг чинлигини аниқлаш, унинг аҳамиятини ва муайян фаолият учун қўллаш мумкинлигини асослашдир.

ИСБОТЛАШ ВА УНИНГ СТРУКТУРАСИ

• ИСБОТЛАШНИНГ
• ТАРКИБИ

• Тезис

• Аргументлар
• (асослар)

• Исботлаш усули-
• демонстрация

ТЕЗИС:

• Тезис - чинлиги асосланиши лозим бўлган ҳукм, у исботлашнинг марказий фигураси ҳисобланади; бутун диққат-эътибор унинг чинлигини кўрсатишга қаратилади. Тезис бир мулоҳазанинг ўзидан, ёки мулоҳазалар тизимидан, ёки теоремалардан, ёки аниқ фактларни умумлаштириш натижаларидан ёки ҳодисаларнинг сабабини кўрсатувчи мулоҳазалардан ва шу кабилардан иборат бўлади.

АРГУМЕНТЛАР:

• Аргументлар - тезиснинг чинлигини асослаш учун келтирилган ҳукмлар. Аргументлар бўлиб фактларни қайд қилувчи ҳукмлар, таърифлар, аксиомалар, теоремалар, қонунлар ҳамда бошқа эмпирик ва назарий умумлашмалар хизмат қилади. Аргумент сифатида келтирилган фактлар, албатта, ўзаро боғланган ва тезиснинг моҳиятига алоқадор бўлиши лозим.