Asosiy iqtisodiy qonunlarning funktsiyalari

1.Kirish.
Old shart iqtisodiy nazariyani o'rganishda u o'rganadigan hodisalarda ma'lum bir doimiylik va to'g'ri tartib mavjud. Hodisalarning har bir turiga nisbatan fan, bu hodisalarning ma'lum bir turdagi qonunlarga bo'ysunishini isbotlash mumkin bo'lganda mumkin bo'ladi, ya'ni. ular doimiy ravishda bir-biriga hamroh bo'ladilar yoki kuzatish va o'rganish uchun ochiq bo'lgan ma'lum bir tartibda bir-biriga ergashadilar. Har bir inson o'z iqtisodiy faoliyatida o'z aqli, irodasi, manfaatlariga bo'ysunadi. Bunday kuzatishlar asosida davlat amaldorlari bir necha bor inson irodasiga ta’sir ko‘rsatib, iqtisodiy faoliyat yo‘nalishini o‘zgartirishga uringan.
Ammo bu avvalgilaridan faqat iqtisodiy harakatlar kengroq miqyosda amalga oshirilishi bilan farq qiluvchi ba'zi kuzatishlar bilan ziddir.
Zamonaviy iqtisodiy nazariyaning tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat: milliy iqtisodiyot va uning elementlarining optimal faoliyat yuritish nazariyasi; iqtisodiy samaradorlik nazariyasi, jumladan iste'mol, ishlab chiqarish, taqsimlash va ayirboshlashning ratsionalistik nazariyalari. U oqilona boshqaruv tizimining evolyutsiyasini, milliy boylik va jamiyatning ayrim guruhlari farovonligini oshirish manbalari va omillarini o'rganuvchi fandir.
Iqtisodiyot nazariyasi barqaror, muhim, takrorlanuvchi munosabatlarni o'rganadi, chunki ular iqtisodiy sub'ekt tomonidan o'z faoliyatida hisobga olinishi kerak. Bu -- iqtisodiy qonunlar.



2. Iqtisodiy qonunlar.
Mashhur ingliz iqtisodchisi A.Marshall ta’kidlaganidek, iqtisodiy qonunlar ijtimoiy tendentsiyalarning ifodasidir, “umumiylashma, har qanday tashkilot a’zolaridan. ijtimoiy guruh muayyan sharoitlarda ma'lum bir harakat yo'nalishini kutish mumkin."
Adabiyotda biz iqtisodiy huquqning quyidagi ta'rifini topamiz:
Iqtisodiy qonun - bu iqtisodiy hodisa va jarayonlarda ularning rivojlanishini belgilab beruvchi muhim, zaruriy, barqaror munosabatlardir.
Bu ta’rifga muvofiq iqtisodiy qonunga alohida ob’ektiv hodisa sifatida qarash va uning mohiyati, mazmuni, tuzilishi (shakli) hamda harakat va namoyon bo’lish shartlarini o’rganish mumkin.
Iqtisodiy qonunning mohiyati ishlab chiqarish usulining muhim bog'liqligini ifodalashda, ya'ni qonun mohiyatini konkretlashtirish bu bog'liqlikning mohiyatini ochib berish bilan bevosita bog'liq bo'lib, u asosan sabab-oqibat, sabab-oqibat munosabatlari, uning bir tomoni ikkinchisini belgilaydi.
Iqtisodiy qonun o`z mazmuniga ko`ra dialektik xususiyatga ega. Qonun mazmunining elementlari quyidagilardan iborat:
1. sabab-oqibat munosabatlarining tomonlari;
2. bu tomonlar o'rtasidagi o'zaro ta'sir jarayonining o'zi;
3. ular o'rtasidagi o'zaro ta'sir shakllari;
4. bu o'zaro ta'sirning natijasi.
Iqtisodiy hayotning tobora murakkablashishi va iqtisodiy aloqalarning o'zaro bog'lanishi, ta'sir etuvchi omillarning kuchayishi an'anaviy iqtisodiy qonunlarning o'zgartirilishi va neytrallanishiga olib keladi, ular ma'lum bir davr yoki muayyan tarixiy davrning rivojlanish tendentsiyalari sifatida namoyon bo'ladi.
Jamiyatda iqtisodiy qonunlar tizimi amal qiladi. Ular bir-biriga bog'langan. Quyidagi iqtisodiy qonunlar ajralib turadi:
1. Umumjahon qonunlari- insoniyat jamiyati rivojlanishining barcha bosqichlarida, barcha ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyalarda harakat qilish:
i. Yuqori ehtiyojlar qonunlari;
ii. Ijtimoiy mehnat taqsimoti qonunlari;
iii. Mehnat unumdorligini oshirish qonuniyatlari va boshqalar.

2. Umumiy iqtisodiy qonunlar - umumiy ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar (tovar-pul munosabatlari) mavjud bo'lganda harakat qilish:

i. Qiymat qonunlari;
ii. Talab va taklif qonunlari;
iii. Pul muomalasi qonunlari va boshqalar. dr.