Asosiy manbalari

antropogenez;
3) irqshunoslik (etnik antropologiya.). Morfologiya 
odamning jismoniy tuzilishidagi belgilarning yosh, jins, kasb va tashki sharoitga 
qarab uzgarishini tushun- tirib beradi. Irqshunoslik odamzod irqlarining kelib 
chiqish davri va sabablarini, ularning yer yuziga tarqalishini izoxlab, 
etnogenez
muammolarini yechishga xam o’z xissasini qo’shadi. Antropologiya uzining turlicha 
tekshirish usullariga ^antroqometriya, osteometriya, kraniometriya) va kup xil 

---

asboblariga ega. Antropologiya biologiya fanining faqat nazariy soxasi bulibgina 
qolmay, amaliy axamiyatga ega bulgan soxasi xamdir. Uning dalillaridan ko’p 
soxalarda, jumladan tibbiyotning xar xil soxalarida (masalan, odamning jismoniy 
o’sishini urganishda), shuningdek, sud ekspertizasida foydalaniladi. 
Turkiston uzining geografik urniga kura uzoq o’tmishda murakkab irqiy va 
etnik jarayonlarni boshidan kechirgan, shuningdek qo’shni xalqlarning xam tarixiy 
taqdirlarini belgilab berishda katta rol uynagan. Bu ulkan, xususan O’zbekiston 
xalqlarini antropologik jixatdan urganish 20-yillarda rivojlandi. Bu ishda O’rta 
Osiyo davlat universiteti antropologiya kafedrasi asoschisi va doimiy raxbari L.V. 
Oshaninning xizmati katta buldi. Uning raxbarligida Turkiston buylab 29 ta 
antropologik ekspeditsiyalar uyushtirildi. L.V. Oshanin va uning shogirdlari (V.YA. 
Zezenkova, KN. Najimov)ning sa’y-xarakatlari natijasida Turkiston antropologik 
jixatidan 3 viloyatga ajratildi. Amudaryo va Sirdaryo oraligida yashovchi uzbeklar 
va tojiklar er yuzidagi mavjud uch irkning (evropeoid, negroid va mongoloid) biri - 
evropeoid irkining «Urta Osiyo ikki daryo oraligi tipi»ga mansub deb topildi. 
Moskvalik antropolog A.I. YArxo bu irkni «Pomir-Fargona tipi» deb atadi. Fargona 
vodiysidagi Selungur va Surxondaryodagi Teshiktosh gorlaridan topilgan kadimgi 
ajdodlarimiz koldiklari tufayli Uzbekiston Afrika va Old Osiyo xududlari bilan bir 
katorda, xozirgi zamon odamlarining paydo bulishi jarayoni yuz bergan xududlar 
tarkibiga kiritildi va bu xulosa fanda uzil-kesil isbotlangan. 
Sopollitepadan 
topilgan 
jez 
davri 
odamlari 
bosh 
suyaklarining 
rekonstruksiyasi (T. Xujayov) yakingacha yagona fikr yuk edi. Bir gurux olimlar bu 
irkiy tip bundan 6 - 8 ming yil ilgari shakllandi desa, boshka bir gurux mutaxassislar 
bu vokea bundan 3 ming yil ilgari sodir buldi deyishdi. Uchinchi gurux olimlari esa 
uni XVI asrda shakllandi deb xisoblar edilar. Uzbek antropologlari (T. Xujayov)ning 
uzok yillik izlanishlari natijasida, juda boy antropologik materiallar asosida bu tip 
bundan 2200 - 2300 yil ilgari shakllana boshlaganligini isbotladilar.