Asosiy qism Korxona ishlab chiqarish sarflari va ularning guruxlanishi. 2Mahsulot ishlab chiqarish tannarxining kalkulyatsiyasi. Tannarx pasayishini asosiy yo’llari. 4Ishlab chiqarish xarajatlari

2.3Tannarx pasayishining asosiy yo’nalishlari

Maxsulot tannarxini pasayishi ishlab chiqarish samaradorligining o’sishida aso-siy ko’rsatkichdir. Sanoatda foyda o’sishini 2/3-ni ishlab chiqarish sarflarining kamayishi va 1/3-ni ishlab chiqarish xajmining ortishi ta’minlaydi.

Tannarx kamayishi pul kredit tizimini kuchaytirishga, ulgurji va chakana narxlarni pasayishiga manbaa bo’ladi.

Tannarx pasayishini tavsiflovchi ko’rsatkich bu - 1 so’mlik tovar maxsulotiga ketgan sarflar (tiyinda):

S=(T/N)/Mt

t/n – maxsulotning ishlab chiqarish tannarxi, ming so’m;

Mt – tovar maxsulotning xajmi, ming so’m.

1 so’mlik tovar maxsulotiga ketgan sarflar o’zgarishi o’tgan yilga nisbatan %-da xisoblanadi.

O’s=((Sj-So’)*100)So’

Bu erda:

Sj va So’ – 1 so’mlik tovar maxsulotiga ketgan o’tgan va joriy yildagi sarflar (tiyin).

Sarflar darajasi va maxsulot tannarxini kamayishiga turli xil faktorlar ta’sir ko’rsatadi:

- asosiy ishlab chiqarish fondlardan foydalanish darajasi;

- mexnat unumdorligining o’sishi;

- moddiy resurslar sarfining solishtirma norma;

- ishlov beriladigan xom ashyoning sifati;

- maxsulot assortimentining o’zgarishlari;

- ishlab chiqarish chiqindilardan ratsional foydalanish;

- xom ashyo, materiallarning narxini o’zgarishi;

- transport tariflari;

- xo’jalik mexanizmining taqomillanishi va x.k.

Kimyo va oziq-ovqat maxsulot tannarxi pasayishida eng muxim manbaa bo’lib moddiy resurslarning tejalishi xisoblanadi. Kimyoviy ishlab chiqarishlar uchun o’rtacha moddiy re-surslar sarfining 1%-ga pasayishi tannarxni 0,6±0,8 %-ga kamayishini ta’minlaydi.

Oziq-ovqat sanoati tarmoqlari xom ashyoni tashish va saqlash davrida, xamda uni sifati pasayishi natijasida ancha-muncha zarar ko’radilar. Qishloq xo’jalik xom ashyoni sifati maxsulot tannarxiga bevosita ta’sir etadi (shakar lavlagida shakar miqdori).

Qishloq xo’jalik xom ashyoni saqlash turlarini takomillash optimal rejimga rioya qilish, kimyoviy vositalarni qo’llash, xom ashyoni yo’qotmasdan, saqlab qolishga imkon berib, xom ashyo va materiallar sarfini kamayishini ta’minlaydi.

Ustama xarajatlarni kamayishi korxonalarda rekonstruktsiya va texnik yangilash orqali ishlab chiqarish xajmlarni ko’paytirish, fondlardan yanada unumliroq foydalanish, xizmat ko’rsatish va boshqarish bo’yicha xarajatlarni kamaytirish xam bunga asos bo’ladi. Ustama xarajatlarni 1%-ga kamaytirish tannarxni 0,15-0,2 %-ga pasaytirishga imkon beradi.

Mexnat unumdorligini o’stirish natijasida (albatta u ish haqi o’sishidan ustun bo’lmog’i shart) xam maxsulot tannarxi ish haqi sarflarning kamayishi evaziga pasayadi. Masalan, ish haqi 1%-ga kamayganda (asosiy ishchilar) tannarx taxminan 0,05%-ga pasayadi.

Tannarx o’zgarishi va darajasiga eng asosiy ta’sir etuvchi faktor – ishlab chiqarish texnik darajasini ko’tarish (yangi va takomillashtirilgan texnika va texnologiyalarni ishlab chiqarishga tadbiq etish, ishlab chiqarish jarayonlarni mexanizatsiya va avtomatizatsiyalashtirish, yangi tur xom ashyo, quvvatlarni joriy etish va x.k.):

- Mexnat va ishlab chiqarishni ilmiy asosida tashkil qilish – ish-lab chiqarishda boshqaruvni takomillash, xizmat ko’rsatish (boshqarish) norma-larni oshirish, xizmat ko’rsatish chegarasini kengaytirish, ish vaqtining bexuda sarflarini kamaytirish, brak bo’yicha zararlarni kamaytirish va x.k.

- xisob texnikasini tadbiq etish;

- Sanoat korxonalarini ratsional joylashtirish;

- Ishlab chiqarilayotgan maxsulot xajmi va strukturasini o’zgartirish;

- Tabiiy resurslardan unumliroq foydalanish va x.k.